Απαγορευμένα βιβλία

Ξέρετε τι λένε: Αν δεν σε καταλαβαίνουν, τότε θα σε απαγορεύσουν. 

Ο Στάλιν απαγόρευσε λοιπόν στη Ρωσία τα δυστοπικά αριστουργήματα του Όργουελ γιατί υποπτευόταν λέει ότι ήταν αλληγορίες για την κομμουνιστική Ένωση, στις αραβικές χώρες δεν κυκλοφορεί μέχρι και σήμερα «Το Ημερολόγιο της Άννας Φρανκ» γιατί θα κάνει τους εβραίους να φαίνονται συμπαθείς (!) και στην Κίνα δεν μπορούσες να βρεις την «Αλίκη στη Χώρα των Θαυμάτων» γιατί ο ανθρωπομορφισμός των ζώων αλλά και η ανθρώπινη λαλιά τους αποδείχθηκαν προσβλητικά για τους παραδοσιακούς Κινέζους. 

Αυτές δεν είναι φυσικά οι μόνες φορές που μπήκε η λογοτεχνία στο στόχαστρο της λογοκρισίας, καθώς καθ’ όλη τη διάρκεια της Ιστορίας τα αφηγηματικά έργα ήταν δυνάμεις ανατροπής. Κι έτσι στο μυαλό των λογοκριτών τα καμπανάκια χτυπούσαν ανέκαθεν πένθιμα για το εμπρηστικό των λογοτεχνικών ιστοριών αλλά και το ανατρεπτικό της κοινωνικής ματιάς τους.

Πολιτική, θρησκεία, σεμνοτυφία αλλά και κάθε άλλη θεότρελη δικαιολογία έχει επιστρατευτεί κατά καιρούς ως άλλοθι για την αποτρόπαιη απαγόρευση των λογοτεχνικών πονημάτων, καθώς το γενικότερο καλό και το συμφέρον του λαού έμπαινε πάντα πάνω από την πνευματική καλλιέργειά του: κι έτσι «βιβλία επιβλαβή προς τη δημόσια ηθική» αποσύρονταν άλλοτε μαζικά. 

Εδώ δεν θα μιλήσουμε βέβαια για ολοκληρωτικά καθεστώτα, απολυταρχίες και ιδεολογικούς φανατισμούς, γιατί εκεί η λογοκρισία της λογοτεχνίας και το κάψιμο των βιβλίων μοιάζουν να είναι πάγιες τακτικές. Θα μιλήσουμε αντιθέτως για την πολιτισμένη και φιλελεύθερη Δύση, εκεί που οι ιδέες κυκλοφορούν ελεύθερα καθώς κανείς δεν έχει να φοβηθεί κάτι από την ανθρώπινη διάνοια. Ή μήπως και όχι;

«Θαυμαστός Καινούριος Κόσμος» - Άλντους Χάξλεϊ (1932)

Ως ένα από τα δύο πρώιμα αριστουργήματα της επιστημονικής φαντασίας του 20ού αιώνα, ο «Θαυμαστός Καινούριος Κόσμος» στέκει από κοινού με το οργουελικό «1984» ορόσημο του είδους. Γραμμένη το 1931, η παρωδία του Χάξλεϊ στο ουτοπικό μέλλον του Χέρμπερτ Τζορτζ Γουέλς, όπως αυτό απαθανατίστηκε στο «Men Like Gods» του 1923, μιλά για τη ραγδαία εκβιομηχάνιση, την απώλεια της ταυτότητας αλλά και την αλλοτρίωση του ανθρώπου. Γιατί όμως να απαγορευτεί ένας σταθμός της λογοτεχνίας του φανταστικού; Ρωτήστε τους Ιρλανδούς, αυτοί ξέρουν καλύτερα!

Στην Ιρλανδία το βιβλίο κατέβηκε άρον-άρον από τα ράφια για τον τρόπο που πραγματεύεται το ελεύθερο σεξ και τη γέννηση των παιδιών, αλλά και για το δυστοπικό μέλλον που περιγράφει εν γένει, την ίδια στιγμή που πολλές πολιτείες των ΗΠΑ το αφαίρεσαν από το εκπαιδευτικό πρόγραμμα αλλά και τις σχολικές βιβλιοθήκες εξαιτίας της «αρνητικότητας και του πεσιμισμού του». Μέχρι το 1937 ήταν απαγορευμένο και στην Αυστραλία, καθώς ένας τέτοιος ογκόλιθος της λογοτεχνίας του φανταστικού δεν θα μπορούσε να μην επιφέρει τριγμούς στις συντηρητικές ανθρώπινες δομές… 

«Τα Σταφύλια της Οργής» - Τζον Στάινμπεκ (1939)

Το βραβευμένο με Πούλιτζερ αριστούργημα του Στάινμπεκ είναι η ιστορία των ταπεινωμένων και καταφρονεμένων της Αμερικής στα χρόνια της μεγάλης οικονομικής κρίσης στις αρχές της δεκαετίας του 1930, αμέσως μετά το Κραχ του 1929, όταν οι εξαθλιωμένοι αγρότες του Νότου παίρνουν κατά ορδές τα μπογαλάκια τους και μετακινούνται από την Οκλαχόμα στην Καλιφόρνια σε αναζήτηση γης, δουλειάς και αξιοπρέπειας.

Γιατί να απαγορευτεί όμως ένα ιστορικό πεζογράφημα που έμελλε να γίνει κλασικό διαμάντι της παγκόσμιας λογοτεχνίας και παινέθηκε με διθυραμβικές κριτικές ήδη από τις πρώτες στιγμές που βγήκε στα βιβλιοπωλεία; Γιατί απλώς το αμερικανικό κοινό δεν ήταν έτοιμο να αντικρίσει την αλήθεια κατάματα! Η πάλη για την καθημερινή επιβίωση του εξαθλιωμένου κολίγα και οι περιπέτειες της ζωής των απόμαχων συγκλόνισε τον λαό, ανάγκασε την κυβέρνηση να απαγορεύσει το βιβλίο, πριν καεί μαζικά σε πυρές από τον μανιασμένο όχλο. Δεν ήταν δυνατόν Αμερικανός να έκανε τέτοια φριχτά πράγματα σε Αμερικανό και ο Στάινμπεκ αποκάλυπτε γυμνή την αλήθεια (αν και αργότερα παραδέχθηκε ότι επρόκειτο για μια καθαγιασμένη εκδοχή όσων συνέβαιναν στις απομονωμένες αγροτικές κοινότητες).

Απαγορεύτηκε, καταδικάστηκε, δαιμονοποιήθηκε, κάηκε και συζητήθηκε όσο κανένα: «ένα μάτσο ψέματα», «κομμουνιστική προπαγάνδα», «ασεβές», «βλάσφημο» και άλλα τέτοια υπέροχα είπαν δημοσιογράφοι και αναλυτές, την ίδια ώρα που οι τραπεζίτες το θεώρησαν εξαιρετικά ανατρεπτικό και επικίνδυνα εμπρηστικό. Σε κάποιες μάλιστα πολιτείες των ΗΠΑ ήταν απαγορευμένο μέχρι και τη δεκαετία του 1990! Αν και οι περιπέτειές του δεν περιορίστηκαν μόνο σε αμερικανικό έδαφος: «Τα Σταφύλια της Οργής» απαγορεύτηκαν στην Ιρλανδία τη δεκαετία του 1950, την ίδια ώρα που στην Τουρκία οι βιβλιοπώλες που το είχαν στα ράφια τους σύρθηκαν στα δικαστήρια το 1973 γιατί «διέδιδαν την προπαγάνδα»…

«Ο Τροπικός του Καρκίνου» - Χένρι Μίλερ (1934)

Ο ιδιοφυής και ιδιόρρυθμος συγγραφικά Χένρι Μίλερ δημοσίευσε το επίμαχο αριστούργημα στο Παρίσι το 1934 περιγράφοντας παραστατικότατα τις σεξουαλικές του συνευρέσεις και ξεσκεπάζοντας τις ζωές των αμερικανών ομογενών που ζούσαν στη Γαλλία. Η ζωντανή απεικόνιση των ερωτικών περιπτύξεων σήκωσε θύελλα αντιδράσεων τόσο σε Ευρώπη όσο και ΗΠΑ, καθώς το σεξ αποτελούσε ακόμα θέμα ταμπού, και ο συγγραφέας κατηγορήθηκε για σεξισμό.

Στην Αμερική, το Ανώτατο Δικαστήριο της Πενσιλβάνια κατέληξε ότι «δεν είναι βιβλίο, είναι ένας οχετός, ένας ανοιχτός υπόνομος, ένας λάκκος σήψης, μια αποτρόπαιη συγκέντρωση όλων αυτών των σάπιων συντριμμιών της ανθρώπινης διαστροφής». Όπως καταλαβαίνουμε, η ανθρωπότητα δεν ήταν ακόμα έτοιμη να υποδεχτεί θετικά αυτό που λίγο αργότερα θα αποκαλούσε ο Τζορτζ Όργουελ «το σημαντικότερο βιβλίο της δεκαετίας του 1930»! Στις ΗΠΑ ήταν απαγορευμένο από το 1934 που κυκλοφόρησε στη Γαλλία μέχρι και τις αρχές της δεκαετίας του 1960 και τα τελωνεία της χώρας συνήθιζαν να το κατάσχουν από τα χέρια και τις αποσκευές όσων σκέφτονταν να το μπάσουν παράνομα στο εσωτερικό της χώρας.

Το αυτοβιογραφικό αριστούργημα του Μίλερ απαγορευόταν στη Νότια Αφρική μέχρι και τα τέλη της δεκαετίας του 1980, ενώ γνώρισε πολλές περιπέτειες σε μια σειρά ακόμα από χώρες της Δύσης (κατακραυγή, αφαίρεσή του από βιβλιοθήκες και σχολικά προγράμματα, διαδηλώσεις κ.λπ.)…

«Σφαγείο Νο 5» - Κουρτ Βόνεγκατ (1969)

Η πραγματική τραγωδία μπλέκεται ιδανικά με το εξωπραγματικό, ο Β’ Παγκόσμιος με τους εξωγήινους δηλαδή, σε ένα από τα βιβλία-σταθμούς της λογοτεχνίας του 20ού αιώνα! Οι περιπέτειες του αμερικανού φαντάρου τόσο στη βομβαρδισμένη Δρέσδη όσο και στον ζωολογικό κήπο του πλανήτη Τραλφάμαντορ συνθέτουν μια εικόνα που δύσκολα μπορείς να ξεχάσεις, καθώς ο σουρεαλισμός εισβάλει εδώ από το παράθυρο σε ένα πολεμικό κατά τα άλλα μυθιστόρημα.

Και ήταν και πάλι οι παλιές καλές ΗΠΑ που το εξαφάνισαν από την επικράτειά τους καθώς δεν ήθελαν τα νιάτα τους να έρθουν σε επαφή με τέτοιες χαζομάρες. Το «Σφαγείο Νο 5» παραμένει ένα από τα πλέον αμφισβητούμενα βιβλία σε παγκόσμιο επίπεδο, καθώς πολλές συζητήσεις έχει εγείρει για το αν πρέπει να περιλαμβάνεται σε συλλογές δανειστικών βιβλιοθηκών ανά την οικουμένη… 

«Σατανικοί Στίχοι» - Σαλμάν Ρούσντι (1988)

Το αξιομνημόνευτο βιβλίο που παραλίγο να στοιχίσει τη ζωή του συγγραφέα του, καθώς ο θρησκευτικός φανατισμός έγινε εδώ ακόμα πιο ακραίος, παρακολουθεί τη ζωή ενός ινδού εμιγκρέ στην Αγγλία. Η σκληροπυρηνική μουσουλμανική κοινότητα θεώρησε ωστόσο την αναπαράσταση του Ισλάμ εκ μέρους του Βρετανο-Ινδού Ρούσντι βλάσφημη και ο ίδιος ο Αγιατολάχ Χομεϊνί καταδίκασε σε θάνατο τον συγγραφέα, εκδίδοντας το κτηνώδες φετφά του για τη δολοφονία του τον Φεβρουάριο του 1989. Κι αυτό γιατί στη συλλογιστική του θρησκευτικού ηγέτη του Ιράν οι «Σατανικοί Στίχοι» προσέβαλαν κατά τον χειρότερο δυνατό τρόπο τις ιερές αξίες του Ισλάμ: «Πληροφορώ τον περήφανο μουσουλμανικό λαό όλου του κόσμου ότι ο συγγραφέας του βιβλίου ‘‘Σατανικοί Στίχοι’’, το οποίο στρέφεται κατά του Ισλάμ, του Προφήτη και του Κορανίου, καθώς και όλοι όσοι συνέβαλαν στην έκδοσή του παρ’ ό,τι γνώριζαν το περιεχόμενό του, καταδικάζονται σε θάνατο».

Η παραπεταμένη δίωξη του Ρούσντι και οι θανάσιμες απειλές που δεχόταν ανήκουν πια στη σφαίρα του λογοτεχνικού θρύλου, κάτι που άφησε φυσικά το στίγμα του στα χρονικά των «Σατανικών Στίχων»: στη Βενεζουέλα θα περνούσες 15 μήνες πίσω από τα κάγκελα της φυλακής αν πιανόσουν να το διαβάζεις, την ίδια ώρα που στην Ιαπωνία θα πλήρωνες τσουχτερότατο πρόστιμο αν κατείχες την αγγλική του μετάφραση (κι αυτό γιατί στα ιαπωνικά δεν κυκλοφόρησε ποτέ).

Στις ΗΠΑ δεν απαγορεύτηκε μεν, αλλά οι βιβλιοπώλες αρνούνταν να το εντάξουν στις προθήκες τους από τις απειλές που δέχονταν για τη ζωή τους (όπως και σε ευρωπαϊκές χώρες μετά τις απειλές της τοπικής μουσουλμανικής κοινότητας)! Και βέβαια περιττό να αναφερθεί ότι στις χώρες του ισλαμικού τόξου οι «Σατανικοί Στίχοι» κάηκαν παραδειγματικά και θεόσταλτες κατάρες συνόδευαν όποιον τους κρατούσε στα χέρια του: Μπαγκλαντές, Αίγυπτος, Ινδία, Ιράν, Ιράκ, Κένυα, Κουβέιτ, Λιβερία, Μαλαισία, Νέα Γουινέα, Πακιστάν, Σενεγάλη, Σιγκαπούρη, Σρι Λάνκα, Τανζανία, αλλά και στη Ρωσία και το Μεξικό…

«Η Μεταμόρφωση» - Φραντς Κάφκα (1915)

Μια ωραία πρωία, ο πλασιέ Γκρέγκορ Σάμσα ξυπνά και από συνηθισμένος άνθρωπος είναι τώρα μεταμορφωμένος σε έντομο! Γραμμένο το 1912, κυκλοφόρησε το 1915 και ήταν ένα από τα ελάχιστα βιβλία που εξέδωσε ο κορυφαίος τσέχος συγγραφέας εν ζωή. Η μόλις μερικών δεκάδων σελίδων καφκική αλληγορία αφορά φυσικά στην αλλοτρίωση του ανθρώπου, καθώς η ρεαλιστική ιστορία που στήνει ο μαέστρος της γραφής είναι ένα απολύτως πιστευτό ψυχολογικό πείραμα που υπογραμμίζει τις αγωνίες και τις ενοχές του ανθρώπου. Όπως ξέρουμε, όλα τα έργα του Κάφκα απαγορεύτηκαν τόσο από τους Ναζί όσο και τους Σοβιετικούς, αν και «Η Μεταμόρφωση» απαγορεύτηκε επιπροσθέτως στη γενέτειρά του, την Τσεχοσλοβακία, καθώς ήταν γραμμένη στα γερμανικά! 

«Λολίτα» - Βλαντιμίρ Ναμπόκοφ (1955)

Ένα από τα κορυφαία ερωτικά μυθιστορήματα του 20ού αιώνα που λατρεύτηκε και μισήθηκε, απαγορεύτηκε και κατασυκοφαντήθηκε, αν και κατόρθωσε να κερδίσει τελικά τις καρδιές εκατομμυρίων αναγνωστών. Ο μεσήλικος ακαδημαϊκός Χάμπερτ Χάμπερτ, «ποιητής και παιδόφιλος» όπως περιγράφει τον εαυτό του, παθιάζεται λοιπόν με το 12χρονο νυμφίδιο Ντολόρες -Λολίτα- Χέιλ, την ανήλικη μοναχοκόρη της σπιτονοικοκυράς του, και αποδύεται έτσι σε έναν απελπισμένο αγώνα να την κατακτήσει, οδηγώντας τελικά αμφότερους στην καταστροφή.

Είναι εύκολο να καταλάβεις γιατί το βιβλίο ξεσήκωσε τέτοια μήνη και κατακραυγή και καταδικάστηκε απ’ όλους! Αφού το χαρακτήρισαν «το πιο απεχθές βιβλίο όλων των εποχών», το απαγόρευσαν στις ΗΠΑ το 1955 ταξινομώντας το ως «πορνογράφημα φθοροποιό και επικίνδυνο για τα χρηστά ήθη». Την επόμενη χρονιά απαγορεύτηκε στη Γαλλία, αν και περιέργως κυκλοφόρησε στην Αμερική το 1958 χωρίς πρόβλημα. Γαλλία, Αγγλία, Αργεντινή, Καναδάς, Νέα Ζηλανδία (επιτράπηκε το1964) κ.ά. το χαρακτήρισαν ανήθικο, αισχρό και άσεμνο και το εξαφάνισαν από την επικράτειά τους.

Γεγονός είναι ότι ένα μυθιστόρημα για έναν άντρα που παντρεύεται μια γυναίκα μόνο και μόνο για να τα φτιάξει με τη 12χρονη κόρη της είναι καταδικασμένο να είναι αμφιλεγόμενο και να μην αφορά φυσικά σε όλα τα κοινά, αν και εδώ μιλάμε για ένα από τα κορυφαία ερωτικά αριστουργήματα της παγκόσμιας λογοτεχνίας! 

«Οι Περιπέτειες του Χάκλμπερι Φιν» - Μαρκ Τουέιν (1884)

Είναι γεγονός ότι η ιστορικά και πολιτισμικά ακριβής απεικόνιση της μεταχείρισης των μαύρων σκλάβων στις ΗΠΑ έχει επιφέρει σφοδρή λογοκρισία σε πάμπολλα κλασικά του είδους, από την «Καλύβα του Μπαρμπα-Θωμά» της Χάριετ Μπίτσερ Στόου και το «Άνθρωποι και Ποντίκια» του Στάινμπεκ μέχρι και το «Όσα Παίρνει ο Άνεμος». Αν και οι περιπέτειες του «Χάκλμπερι Φιν» στον πραγματικό κόσμο παραμένουν ιστορικές λόγω του κατακλυσμιαίου αντίκτυπού του στο εσωτερικό της Αμερικής. Ο Τουέιν δεν κρύβει τα λόγια του, αποκαλεί τους μαύρους δούλους «νέγρους» και μας παραδίδει αυτούσιο τον ρατσισμό και τις φυλετικές διακρίσεις χωρίς παραμορφωτικά φίλτρα και καλλωπισμούς.

Το Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ το χαρακτήρισε το 1885 «σκουπίδι» και «κατάλληλο μόνο για τις παραγκουπόλεις», την ίδια ώρα που η χωρίς περιστροφές περιγραφή της βίας των λευκών έναντι των εξαθλιωμένων σκλάβων πυροδότησε απαγορεύσεις του κλασικού μυθιστορήματος στα πέρατα των ΗΠΑ. Η τραγική ειρωνεία; Το 1885 απαγορεύτηκε γιατί είχε χαρακτηριστεί υπερβολικά αντιρατσιστικό, ενώ σήμερα θεωρείται από τους πολέμιούς του υπερβολικά ρατσιστικό!

«Το Κάλεσμα της Φύσης» - Τζακ Λόντον (1903)

Το μνημειώδες μυθιστόρημα του σπουδαίου αμερικανού λογοτέχνη, το αποκορύφωμα ίσως της περιγραφικής του δύναμης και της περίτεχνης πλοκής του, χαιρετίζεται σήμερα ως το καλύτερο πόνημά του. Άλλοτε όμως το δαιμονοποιούσαν για τον σκοτεινό του τόνο και την αιματοβαμμένη βία του. Καθώς η ιστορία του παρακολουθεί έναν άντρα και τον σκύλο του, πολλές χώρες ανησύχησαν ότι θα το διαβάσουν και παιδιά, γι’ αυτό και ξέσπασε επιδημία λογοκρισίας του στη Δύση!

Ο «εξαιρετικά ριζοσπαστικός» χαρακτήρας του, όπως τον ήθελαν οι γραφειοκράτες λογοκριτές, το απαγόρευσε σε Ιταλία και Γιουγκοσλαβία, ενώ έγινε ένα από τα αγαπημένα καυσόξυλα στις ναζιστικές φωτιές της δεκαετίας του 1930. Σήμερα θεωρείται βέβαια κατάλληλο για παιδιά και εφήβους και χαρακτηρίζεται ως ένα από τα ιδανικά εισαγωγικά κείμενα των νιάτων μας στη λογοτεχνία…

«Ο Φύλακας στη Σίκαλη» - Τζ. Ντ. Σάλιντζερ (1951)

Το αξεπέραστο διαμάντι της παγκόσμιας λογοτεχνίας ήταν άλλοτε το αγαπημένο παιδί της λογοκρισίας! Αφού αφαιρέθηκε από βιβλιοθήκες και σχολικές αίθουσες ως «απαράδεκτο», «σκοτεινό», «βλάσφημο», «αρνητικό», «λάθος», «απαίσιο», καθώς «υπονομεύει την ηθική και τα χρηστά ήθη», το χρονικό των περιπετειών του έφηβου Χόλντεν Κόλφιλντ αψήφησε τους ειδικούς και μέτρησε τη δική του λαμπρή πορεία, ξεπηδώντας πια ως ένα από τα κλασικά μυθιστορήματα που όλοι πρέπει να έχουν διαβάσει.

Το 1951 ωστόσο τα πράγματα ήταν ελαφρώς διαφορετικά και το διαχρονικό αφήγημα καταδικάστηκε ως «χυδαίο και βέβηλο», με τα υποτιμητικά επίθετα να μην έχουν πραγματικά τέλος! Πλέον, πέρα από παγκόσμιο αριστούργημα, «Ο Φύλακας στη Σίκαλη» είναι γνωστό και ως το βιβλίο που ενέπνευσε τον δολοφόνο του Τζον Λένον…

«Για Ποιον Χτυπά η Καμπάνα» - Έρνεστ Χέμινγουεϊ (1940)

Οι εμπειρίες του νομπελίστα λογοτέχνη από τον Ισπανικό Εμφύλιο θεωρήθηκαν από τους βιβλιοκριτικούς ως το κορυφαίο έργο του Χέμινγουεϊ και ένα από τα καλύτερα πολεμικά μυθιστορήματα όλων των εποχών. Όχι ότι αυτό εμπόδισε βέβαια τα αμερικανικά ταχυδρομεία, υπεύθυνα για τον έλεγχο της διανομής βιβλίων και εντύπων, να το χαρακτηρίσουν «μη ταχυδρομήσιμο» και να το εξαφανίσουν από προσώπου γης! Δεν ήταν φυσικά το μόνο απαγορευμένο σύγγραμμα του κορυφαίου αμερικανού λογοτέχνη, αφού την ίδια μοίρα είχαν τόσο «Ο Αποχαιρετισμός στα Όπλα» όσο και το «Μέσα από το Ποτάμι και στα Δέντρα». Κοντολογίς, ΗΠΑ, Ιρλανδία, Νότια Αφρική, Γερμανία και Ιταλία το απέσυραν από τα ράφια τους και ησύχασαν με τον αντιπολεμικό μπελά του βιβλίου… 

Το είδαμε εδώ

Ανακαλύπτω

Η λογοκρισία, το λαθρεμπόριο και ο θρίαμβος «Το πιο επικίνδυνο βιβλίο»

Είναι καλοκαίρι του 1933. Ένας άνδρας ταξιδεύει από την Ευρώπη στις ΗΠΑ με το πλοίο Aquitania. Στη βαλίτσα του έχει το αντίγραφο ενός απαγορευμένου στις ΗΠΑ βιβλίου. Αποβιβάζεται στη Νέα Υόρκη και ετοιμάζεται να περάσει από τελωνειακό έλεγχο. 

Καθώς όμως δεν κινεί υποψίες, οι υπεύθυνοι θέλουν να τον αφήσουν να περάσει χωρίς να ελέγξουν τις αποσκευές του. Ο ίδιος όμως επιμένει! Θέλει να ελέγξουν το περιεχόμενο των αποσκευών του. 

Τελικά, οι τελωνειακοί του κάνουν τη χάρη. Και πάλι όμως δεν βρίσκουν κάτι το αξιόλογο μεταξύ των αντικειμένων που μεταφέρει. Ο άνδρας φαίνεται να απελπίζεται και παράλληλα να χάνει την ψυχραιμία του. Επιμένει πως το βιβλίο που βρέθηκε στις αποσκευές του πρέπει να κατασχεθεί, αλλά οι τελωνειακοί δεν φαίνονται διατεθειμένοι να τον διευκολύνουν. 

Τελικά ζητά να δει τον προϊστάμενο. Οι διαπληκτισμοί συνεχίζονται μέχρι που τελικά αποφασίζεται η κατάσχεση του βιβλίου που δεν είναι άλλο από το «Οδυσσέας» του Ιρλανδού, James Joyce.

Ένα μόνο από τα πολλά ερωτήματα που μπορεί να προκύψουν για τη συγκεκριμένη υπόθεση είναι γιατί ο άνδρας που μετέφερε λαθραία το βιβλίο ήθελε να κατασχεθεί και όχι να περάσει ανενόχλητος τον τελωνειακό έλεγχο…Όσο παράξενο και εάν φαντάζει όμως, αυτή η υπόθεση αποτυχημένης λαθραίας εισαγωγής του βιβλίου στις ΗΠΑ είχε πολλαπλές θετικές συνέπειες: το «Οδυσσέας» αναγνωρίστηκε ως ένα από τα αριστουργήματα της παγκόσμιας λογοτεχνίας και ο συγγραφέας ως ένας εκ των κορυφαίων όλων των εποχών, «προκάλεσε» την έκδοση μιας δικαστικής απόφασης- σταθμού που βοήθησε στη μάχη κατά της λογοκρισίας και για άλλα κορυφαία έργα ενώ συνέβαλε στη δημιουργία ενός εκ των μεγαλύτερων -μέχρι και σήμερα- εκδοτικών οίκων, παγκοσμίως.

«Το πιο επικίνδυνο βιβλίο»

Το γιατί και πως εξηγούνται από τον συγγραφέα και ιστορικό της λογοτεχνίας, Kevin Birmingham στο «Πιο επικίνδυνο βιβλίο: Η μάχη για τον Οδυσσέα του James Joyce». 

Δηλαδή σε ένα βιβλίο, που γράφτηκε για το μυθιστόρημα του Ιρλανδού συγγραφέα και τις περιπέτειές τόσο του ίδιου όσο και του αριστουργήματός του, μέχρι να φτάσει να φιγουράρει στις λίστες με τα κορυφαία κλασικά αναγνώσματα που συστήνονται προς σε όλους τους λάτρεις της λογοτεχνίας αλλά και στους αρχάριους.

Αν και το βιβλίο δεν έχει ακόμη μεταφραστεί στα ελληνικά, αρκετά ενδιαφέρουσες πληροφορίες  για την «οδύσσεια» του κορυφαίου έργου του James Joyce βρίσκουμε σε σχετικό άρθρο του Lucas Adams το οποίο φιλοξενείται στην ιστοσελίδα mentalfloss.com.

O πολυμήχανος δημοσιογράφος και η λογοκρισία  

Ο Bennett Cerf  ήταν 35 ετών το 1933 και γόνος αστικής οικογένειας της Νέας Υόρκης. Είχε πάθος με τη λογοτεχνία και είχε εργαστεί ως δημοσιογράφος στη New York Herald Tribune. Με τα χρήματα που είχε κληρονομήσει αποφάσισε να επενδύσει σε έναν εκδοτικό οίκο και στη συνέχεια μαζί με τον παλιό συμφοιτητή του Donald Klopfer ίδρυσαν τον εκδοτικό οίκο Random House, που έμελλε να μετατραπεί σε μια εκδοτική αυτοκρατορία. 

Η έκδοση του «Οδυσσέα», στις ΗΠΑ αποτέλεσε για τον Cerf ένα προσωπικό στοίχημα ενώ ο τρόπος που κατάφερε να «ξεγελάσει» τις επιτροπές λογοκρισίας είναι ενδεικτικός όχι μόνο της ευρηματικότητάς τους αλλά και του χιούμορ του.

Το έκδοση του «Οδυσσέας» είχε απαγορευθεί στις ΗΠΑ αλλά και σε άλλες χώρες-όπως η Βρετανία- καθώς, σύμφωνα και με τα λόγια της κριτικού λογοτεχνίας Shane Leslie «προσπαθεί να χλευάσει τα πιο ιερά θέματα και χαρακτήρες…που δεν είναι άλλα παρά η θρησκεία της Ευρώπης εδώ και περίπου 2000 χρόνια». Το βιβλίο είχε χαρακτηριστεί προσβλητικό και ο συγγραφές του ως ακραία παρακμιακός. 

Παρά τις απαγορεύσεις βέβαια, αντίγραφα του βιβλίου ή μέρη αυτού κυκλοφορούσαν λαθραία και συχνά κατάσχονταν στο Ταχυδρομείο ενώ όσοι τα διακινούσαν θησαυρίζουν σε βάρος πάντα του άτυχου James Joyce. 

Η συμφωνία με τον James Joyce

Ο Cerf άρχισε να ενδιαφέρεται για το βιβλίο, το 1932, όταν άκουσε ένα φίλο του δικηγόρο, τον Morris Ernst να εκφράζει τον αποτροπιασμό του για την απόφαση απαγόρευση της κυκλοφορίας του. Ο Ernst μάλιστα ήταν και μία από τις ηγετικές προσωπικότητες της Ένωσης Πολιτικών Ελευθεριών των ΗΠΑ και άνδρας με μεγάλη επιρροή. 

Λίγο καιρό αργότερα, ο Cerf πρότεινε στο δικηγόρο να του πληρώσει ο Random House όλα τα δικαστικά έξοδα και «πάνε» την υπόθεση στο δικαστήριο με στόχο να αρθεί η απαγόρευση. Η αμοιβή του Ernst θα ήταν ένα γενναιόδωρο ποσοστό επί των πωλήσεων που ήταν βέβαιο πως θα ήταν πολυάριθμες. 

Ο Ernst συμφώνησε και έτσι ο δαιμόνιος εκδότης μετέβη στο Παρίσι προκειμένου να συναντήσει τον συγγραφέα, James Joyce.

Για το ραντεβού είχε μεσολαβήσει μια ακόμη ατρόμητη εκδότης η Sylvia Beach του  οίκου Shakespeare and Co. η οποία είχε καταφέρει να εκδώσει το «Οδυσσέας» ήδη από το 1922. Ο Cerf εξασφάλισε τη συναίνεση του Joyce για την έκδοση του βιβλίου στις ΗΠΑ και έτσι ξεκίνησε και επίσημα ο αγώνας κατά τις λογοκρισίας. 

Η «παγίδα» του Cerf

Επιστρέφοντας στις ΗΠΑ άρχισε τις συζητήσεις με το δικηγόρο του για την τακτική που θα πρέπει να ακολουθήσουν. Το ενδεχόμενο θα εκδοθεί πρώτα το βιβλίο και μετά να δώσουν τη δικαστική μάχη είχε αποκλειστεί, καθώς ο εκδοτικός οίκος που ήταν ακόμη «μικρός» θα κινδύνευε να χρεοκοπήσει εάν τυχόν χανόταν η υπόθεση. 

Αντ’ αυτού λοιπόν ο Ernst πρότεινε πριν εκδοθεί το βιβλίο, να φροντίσουν να κατασχεθεί ένα αντίτυπο στα αμερικανικά τελωνεία και η υπόθεση να εισαχθεί αυτομάτως στο δικαστήριο.

 Η διαφορά βέβαια με όλες τις άλλες αντίστοιχες υποθέσεις θα ήταν πως σε αυτό το αντίτυπο θα υπήρχε πλήθος θετικών κριτικών από κορυφαίες  προσωπικότητες της εποχής, όπως του ποιητή Ezra Pound και του Ford Madox Ford επίσης ποιητή και συγγραφέα. Η τελευταία «πινελιά» ήταν ο κατάλληλος δικαστής. Οι δύο άνδρες φρόντισαν ώστε η υπόθεση να «προσγειωθεί» στην έδρα ενός εραστή της λογοτεχνίας.

Η απόφαση - σταθμός

Η υπόθεση εισήχθη στο δικαστήριο το φθινόπωρο του 1933 και στην έδρα ήταν ο φιλότεχνός δικαστής Woolsey. Αν και παραδέχθηκε πως το «Οδυσσέας» είναι ένα ιδιαίτερο- για την εποχή του τουλάχιστον- ανάγνωσμα και χωρίς να παραγνωρίζει την κριτική που του είχε ασκηθεί, αποφάνθηκε σε κάθε περίπτωση πως είναι ένα έργο τέχνης στο οποίο ο ίδιος δεν διέκρινε καμία «χυδαιότητα». «Κάθε λέξη του βιβλίου συνεισφέρει σαν μια ψηφίδα σε ένα μωσαϊκό, προσθέτοντας μια λεπτομέρεια στην εικόνα που ο Joyce προσπαθεί να δομήσει για τους αναγνώστες του». Αναρωτήθηκε μάλιστα, γιατί θα πρέπει να απαγορευθεί στο σύνολο των Αμερικανών να διαβάσουν το βιβλίο. Για τον ίδιο δεν υπήρχε κανένας λόγος. Το βιβλίο «αποτελούσε μια ειλικρινή και σοβαρή προσπάθεια για τη δημιουργία μιας νέας λογοτεχνικής μεθόδου, για την παρατήρηση και την περιγραφή του ανθρώπινου είδους». 

Η απόφαση χαρακτηρίστηκε ως «ένα σοβαρό χτύπημα στη λογοκρισία», δημιουργώντας νομολογία και έπαιξε σημαντικό ρόλο και σε άλλες υποθέσεις όπως για το βιβλίο «Ο τροπικός του Καρκίνου» του Henry Miller αλλά και για το «Κραυγή» του Allen Ginsburg, τις δεκαετίες του ΄50 και του ’60. 

Ο  Cerf ξεκίνησε αμέσως την έκδοση του βιβλίου- στην οποία περιέλαβε το κείμενο της δικαστικής απόφασης- και ο θρίαμβος που ακολούθησε πλέον και σε επίπεδο πωλήσεων εκτόξευσε τον Random House στην κορυφή. Ειδική αναφορά στο «Οδυσσέας» υπάρχει και στην ιστοσελίδα του ενώ ο πολυμήχανος εκδότης δεν εγκατέλειψε ποτέ τη μάχη κατά της λογοκρισίας. 

Ο δε άτυχος και κατατρεγμένος James Joyce κατάφερε να επιτέλους να γευθεί τους καρπούς του έργου του. 

Διαθέσιμες πληροφορίες για τον James Joyce στις ιστοσελίδες: 

The James Joyce Center 
Gutenberg Project

Το είδαμε εδώ

Ανακαλύπτω

Oι καλλιεργημένοι άνθρωποι

Οι καλλιεργημένοι άνθρωποι σέβονται την ανθρώπινη ατομικότητα και γι’ αυτό είναι πάντοτε συγκαταβατικοί, γελαστοί, ευγενικοί, υποχρεωτικοί. Δεν χαλούν τον κόσμο για το σφυρί ή για τη γομολάστιχα που χάθηκαν. Δεν αγανακτούν για τους θορύβους ή το κρύο.

Δέχονται με καλοσύνη τα χωρατά και την παρουσία ξένων ανθρώπων στο σπιτικό τους. Δεν συμπονούν μονάχα τους κατώτερους, τους αδύναμους και τις γάτες. Πονάει η ψυχή τους και για κείνο που δεν φαίνεται με γυμνό μάτι.

Είναι ντόμπροι και φοβούνται το ψέμα σαν τη φωτιά. Δεν λένε ψέματα ακόμα και για τιποτένια πράγματα. Το ψέμα προσβάλλει εκείνους που το ακούνε και ταπεινώνει στα μάτια τους εκείνους που το λένε. Δεν παίρνουν ποτέ πόζα, στο δρόμο είναι όπως και στο σπίτι τους, δεν ρίχνουν στάχτη στα μάτια του κατώτερου τους.

Δεν είναι φλύαροι και δεν αναγκάζουν τον άλλο να ακούει τις εκμυστηρεύσεις τους όταν δεν τους ρωτάει. Δεν ταπεινώνονται για να κεντήσουν τη συμπόνια του διπλανού. Δεν παίζουν με τις ευαίσθητες χορδές της ψυχής των άλλων για να κερδίζουν σαν αντάλλαγμα αναστεναγμούς και χάδια.

Δεν λένε “εμένα κανείς δεν με καταλαβαίνει”, ούτε “πουλήθηκα για πέντε δεκάρες”, γιατί αυτά δείχνουν πως αποζητάν τις φτηνές εντυπώσεις. Είναι πρόοστυχα τερτίπια, ξεθωριασμένα, ψεύτικα. Δεν είναι ματαιόδοξοι. Δεν τους απασχολούν τέτοια ψεύτικα διαμάντια όπως οι γνωριμίες με εξοχότητες.

Όταν κάνουν δουλειά που δεν αξίζει ένα καπίκι, δεν γυρίζουν με χαρτοφύλακα των εκατό ρουβλιών και δεν καμαρώνουν πως τάχα τους άφησαν να μπουν εκεί που δεν επιτρέπουν στους άλλους. Κι ο Κριλώφ ακόμα λέει πως το άδειο βαρέλι ακούγεται πιο πολύ από το γεμάτο.

Αν έχουν ταλέντο, το σέβονται. Θυσιάζουν γι’ αυτό την ησυχία τους, τις γυναίκες, το κρασί, την κοσμική ματαιότητα. Είναι περήφανοι για την αξία τους και έχουν συνείδηση της αποστολής τους. Αηδιάζουν από την ασχήμια και καλλιεργούν μέσα τους την ομορφιά.

Δεν μπορούν να κοιμηθούν με τα ρούχα, δεν μπορούν να βλέπουν στο τοίχο κοριούς, να πατούν σε φτυσιές. Δαμάζουν όσα μπορούν και εξευγενίζουν το ερωτικό ένστικτο. Δεν κατεβάζουν βότκα όπου βρεθούν. Πίνουν μονάχα όταν είναι ελεύθεροι και τους δίνεται ευκαιρία. Γιατί τους χρειάζεται “γερό μυαλό σε γερό κορμί”.

~ Απόσπασμα από ένα γράμμα του Αντόν Τσέχωφ στον αδερφό του Νικολάι.

Το είδαμε εδώ

Ανακαλύπτω

Eπιθυμία να υποφέρεις

Στο μυαλό μου γυροφέρνει μια επιθυμία. Θέλω να κάνω κάτι που να δελεάζει και να ξεσηκώνει συνεχώς τους χιλιάδες νεαρούς Ευρωπαίους, που κανείς τους δεν μπορεί να υποφέρει ούτε την ανία, ούτε τον εαυτό του. 

Καταλαβαίνω πως πρέπει να υπάρχει μέσα τους μια επιθυμία να υποφέρουν με κάθε τρόπο για να βγάλουν από τον πόνο αυτό ένα πιθανό λόγο για να ενεργήσουν και να κάνουν μεγάλα πράγματα.

Χρειάζεται ψυχικός πόνος! Και στον πόνο αυτό, τον ψυχικό πόνο, οφείλονται οι κραυγές των πολιτικών, σ’αυτόν αναμέτρητες και κάθε έντονου βαθμού «απογνώσεις», οι ψευδολογίες, φτιαχτές και παραφουσκωμένες θεομηνίες και η τυφλή επιθυμία που δείχνουν στο να τις πιστεύουν.

Αυτός ο νεαρός κόσμος έχει την απαίτηση να του έρχεται ή να φανερώνεται ΑΠ’ ΕΞΩ όχι η ευτυχία, αλλά η δυστυχία. Η φαντασία του σπεύδει κιόλας από πρωτύτερα και του δίνει τις αναλογίες ενός τέρατος, για να έχει τη δυνατότητα αργότερα να παλεύει με ένα τέρας. Αν αυτοί οι τόσο διψασμένοι για οδύνη αισθάνονταν μέσα τους τόση δύναμη ώστε να «αυτοευεργετηθούν» χωρίς να συμμετάσχει ο εξωτερικός κόσμος, για να κάνουν για τον εαυτό τους κάτι αλλά μόνοι τους, τότε θα μπορούσαν να δημιουργήσουν από μέσα τους μια ανώτερη προσωπική αθλιότητα.

Και τότε οι επινοήσεις τους θα μπορούσαν να είναι πιο λεπτές και τα αισθήματα τους θα μπορούσαν να αποδώσουν τον ήχο της καλής μουσικής, ενώ, περιμένοντας έτσι, να γεμίζουν τον κόσμο με την κραυγή της απόγνωσης τους και πολλές φορές, αντανακλαστικά, με το συναίσθημα της απόγνωσης που, χωρίς αυτούς, δεν θα υπήρχε!

Τίποτα δεν είναι σε θέση να κάνουν από μόνοι τους. Και γι’ αυτό γράφουν στον τοίχο τη δυστυχία των άλλων και άλλοι άλλων και έτσι συνεχίζεται για πάντα.

Σας ζητώ συγνώμη, αγαπητοί μου φίλοι, γιατί είχα το θάρρος να μολυβδώσω την ΕΥΤΥΧΙΑ ΜΟΥ.

Φρίντριχ Νίτσε

Το είδαμε εδώ

Ανακαλύπτω

Μάθετε τα μυστικά της γρήγορης ανάγνωσης

Το πρώτο εξωσχολικό βιβλίο που θεμελίωσε την ανύπαρκτη έως τότε βιβλιοθήκη μου ήταν το "Μιχαήλ Στρογκώφ" του Ιουλίου Βερν. Σήμερα η γυναίκα μου διαμαρτύρεται επειδή τα βιβλία... έχουν καταλάβει όλο το σπίτι. 

Όταν τα βλέπω, αναρωτιέμαι πόσες χιλιάδες ώρες ανάλωσα για να τα διαβάσω. Και σκέπτομαι πως, αν μπορούσα να διαβάζω 10% πιο γρήγορα, στον ίδιο χρόνο, θα είχα διαβάσει 10% περισσότερα βιβλία!

Κάποτε συμμετείχα στο σεμινάριο ταχείας ανάγνωσης που οργάνωσε η ξένη τράπεζα που εργαζόμουν. Ως τότε νόμιζα ότι για να διαβάσεις γρήγορα υπάρχει κάποια τεχνική σύμφωνα με την οποία το βλέμμα διαγράφει στη σελίδα ένα μεγάλο Ζ ή πιάνει μόνο το κέντρο των γραμμών ή κάτι τέτοιο. Ο Αμερικανός εισηγητής του σεμιναρίου μας εξήγησε ότι δεν υπάρχει κανένα κόλπο. Τα διαβάζουμε όλα, αλλά ταχύτερα. Πώς το κατορθώνουμε αυτό;

Η απάντηση είναι η εξής: Οι βολβοί των ματιών μας κινούνται από μύες. Όπως όλοι οι μύες, όσο περισσότερο ασκούνται, τόσο πιο πολύ αποδίδουν. Το μόνο που έχουμε να κάνουμε λοιπόν είναι να τους ασκήσουμε να κινούνται αριστερά-δεξιά με μεγαλύτερη ταχύτητα. Για αυτό το λόγο μας έδωσε ένα απλό, κουρδιστό όργανο. Ήταν ένα οριζόντιο πηχάκι που κάλυπτε το φάρδος της σελίδας και κατέβαινε με ρυθμιζόμενο ρυθμό τη σελίδα, κρύβοντας τις γραμμές. Έτσι ανάγκαζε τα μάτια μας να κινούνται ταχύτερα ώστε να προλάβουν να διαβάσουν τη γραμμή πριν την καλύψει το πηχάκι. Αυτό ήταν όλο.

Για να διαπιστώσουμε την αποτελεσματικότητά του, διαβάσαμε ένα κείμενο (ήταν στα αγγλικά) χωρίς τον μηχανισμό και στη συνέχεια απαντήσαμε σε ένα τεστ κατανόησης του κειμένου. Επαναλάβαμε το τεστ αφού διαβάσαμε ένα άλλο κείμενο με τον μηχανισμό και είδαμε ότι ο βαθμός κατανόησης ήταν ο ίδιος. Το ίδιο συνέβη και με τα επόμενα τεστ ύστερα από ταχύτερη κατάβαση του μηχανισμού που σήμαινε πιο γρήγορη ανάγνωση.

Τα μυστικά της γρήγορης ανάγνωσης Ο εισηγητής μας εξήγησε ότι όλα τα κείμενα δεν διαβάζονται με την ίδια ταχύτητα. Την προσαρμόζουμε ανάλογα με την πυκνότητα νοημάτων, τη σημαντικότητα και το ενδιαφέρον τους. Για αυτό συνέστησε, πριν αρχίσουμε την ανάγνωση ενός κειμένου, να αφιερώσουμε λίγο χρόνο για να διαβάσουμε μόνο την πρώτη γραμμή από τις πρώτες παραγράφους. Αυτό θα μας βοηθήσει να πάρουμε μια ιδέα για το κείμενο και να προσαρμόσουμε την ταχύτητα με την οποία θέλουμε να το διαβάσουμε.

Ύστερα από αυτές τις οδηγίες είναι εύκολο ο καθένας από τους αναγνώστες να πειραματιστεί μόνος του προσπαθώντας να διαβάσει με αυξανόμενη ταχύτητα διαφορετικά κείμενα έστω και χωρίς τη χρήση του μηχανισμού που προαναφέραμε. Όπως είπαμε, ο στόχος είναι να εξασκήσει τους μυς που κινούν τους βολβούς των ματιών του για να κινούνται πιο γρήγορα. Βεβαίως, το ιδανικό θα ήταν να παρακολουθήσει ένα ειδικό σεμινάριο με σχετικό αντικείμενο. Σκέπτομαι πόσο πιο κερδισμένοι θα ήμασταν ως απλοί αναγνώστες, σπουδαστές και επαγγελματίες αν ένα τέτοιο σεμινάριο μπορούσαν να παρακολουθήσουν οι μαθητές όλης της χώρας. 

Παρεμπιπτόντως, ο Αμερικανός εισηγητής μας εξέπληξε όταν, δείχνοντας ένα πακέτο με τις ελληνικές εφημερίδες της ημέρας, ισχυρίστηκε ότι, μολονότι δεν γνώριζε ελληνικά, μπορούσε να καταλάβει το μορφωτικό επίπεδο των αναγνωστών στο οποίο απευθυνόταν η κάθε εφημερίδα και να ξεχωρίσει τις λαϊκές. Πώς; Αναλύοντας το editorial, δηλαδή το άρθρο που γράφει καθημερινά ο εκδότης της εφημερίδας στην πρώτη σελίδα και αντιπροσωπεύει το στυλ της. Αυτό που έκανε ήταν, σε ένα δείγμα κειμένου, να μετρήσει τον αριθμό των λέξεων που απαρτίζουν κάθε πρόταση και τον αριθμό των συλλαβών της κάθε λέξης. Όσο περισσότερες και πολυσύλλαβες ήταν, τόσο υψηλότερο το μορφωτικό επίπεδο των αναγνωστών. Αυτό το ξέρουν και οι δημοσιογράφοι των λαϊκών εφημερίδων και γράφουν με σύντομες προτάσεις και ολιγοσύλλαβες λέξεις. Χρήσιμη πληροφορία για όσους ασχολούνται με το γράψιμο σε οποιαδήποτε μορφή.

Πηγή

Το είδαμε εδώ

Ανακαλύπτω

Βιβλία που λογοκρίθηκαν ανά τους αιώνες

«Έχουμε το φυσικό δικαίωμα να χρησιμοποιούμε τις πένες μας, όπως τις γλώσσες μας, με δική μας ευθύνη», είχε πει το 1764 ο Βολταίρος, ένας από τους πρώτους συγγραφείς που τοποθετήθηκαν στο πυρ το εξώτερο από την Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία.

Κάθε χώρα παρουσιάζει τους δικούς της νόμους για το λίβελο, την βλασφημία, την αισχρολογία, ή ακόμα και την ανταρσία έναντι της εξουσίας. Η λογοκρισία συναντάται σε διάφορες μορφές από τη στιγμή που οι άνθρωποι άρχισαν να επικοινωνούν μεταξύ τους, και αναδιαμορφώνεται ανάλογα με την ηθική της κάθε εποχής.

Ρεπορτάζ: Νίκη Παπάζογλου

Με το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, τα Ηνωμένα Έθνη υιοθέτησαν την Παγκόσμια Διακήρυξη Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, το άρθρο 19 της οποίας αναφέρει πως «καθένας έχει το δικαίωμα της ελευθερίας της γνώμης και της έκφρασης, που σημαίνει το δικαίωμα να μην υφίσταται δυσμενείς συνέπειες για τις γνώμες του και το δικαίωμα να αναζητά, να παίρνει και να διαδίδει πληροφορίες και ιδέες, με οποιοδήποτε μέσο έκφρασης και από όλο τον κόσμο».

Ακόμα όμως και μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο ο σκοταδισμός, ο νέο-συντηρητισμός και ο πουριτανισμός δεν υποχώρησαν και η διάδοση ιδεών μέσω των βιβλίων κυνηγήθηκε άγρια ακόμη και στις νεότερες δεκαετίες. Οι περιπτώσεις βιβλίων που διώχθηκαν, τόσο στην Ελλάδα όσο και σ’ ολόκληρο τον κόσμο είναι εκατοντάδες. Οι λόγοι τις λογοκρισίας των συγγραφέων και των έργων τους υπήρξαν άλλοτε πολιτικοί, άλλοτε θρησκευτικοί ακόμα και οικονομικοί…

Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας

Το πρώτο μεγάλο πλήγμα που έμεινε στην ιστορία , ήταν αυτό της Βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας. Ο «ναός της γνώσης» της Αιγύπτου περιείχε μια σειρά βιβλίων που είχαν μπει στη «μαύρη λίστα» της τότε εποχής. Η πυρκαγιά και η «μετακόμιση» της Βιβλιοθήκης έμεινε ανεξιχνίαστη.

Τα «Ανάλεκτα» του Κομφούκιου

Επόμενο κρούσμα απαγόρευσης κυκλοφορίας που συναντάμε είναι τον 3ο αιώνα π. Χ. στην Κίνα, εις βάρος του φιλοσόφου Κομφούκιου. Τα «Ανάλεκτά» του, που αποτέλεσαν πρότυπο διαβίωσης για πολλές γενιές Κινέζων, κάηκαν από τον κινέζο αυτοκράτορα, το 250 π. Χ. και μαζί τους και όσοι το είχαν στην κατοχή τους…

Η Βίβλος

Το best seller όλων των εποχών, η Βίβλος, που κυκλοφορεί σήμερα σχεδόν σε όλες τις γλώσσες πουλώντας εκατομμύρια αντίτυπα, έγινε η αιτία για να ριχθεί στην πυρά ο πρώτος μεταφραστής του στην αγγλική γλώσσα, ονόματι Ταιλάντερ, με την κατηγορία του αιρετικού.

Ο Ντε Σαντ

Ο μαρκήσιος Ντε Σαντ υπέρμαχος της κοινωνικής ελευθεριότητας και ερωτικής ακολασίας, άθεος, ηδονοθήρας και αντι-κληρικαλιστής, έπεσε θύμα πολυετούς φυλάκισης από το λουδοβίκειο και βοναπαρτικό καθεστώς για τη συγγραφή διαφόρων βιβλίων του καθώς και για την απαγγελία αντιχριστιανικών στίχων. Οι πράξεις του στο κατηγορητήριο είχαν για λόγους ευπρέπειας μεταφερθεί αόριστα ως «ακραία ακολασία» και «τερατώδης βλασφημία».

Τα βιβλία που κυνήγησε η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία

Ένα τεράστιο κεφάλαιο λογοκρισίας και απαγόρευσης βιβλίων αφορά ασφαλώς και την Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία. Το «Index Librorum Prohibitorum» (Κατάλογος Απαγορευμένων Βιβλίων) που εξέδωσε η εκκλησιαστική αρχή, για να ορίσει τα «επικίνδυνα» για την πίστη των μελών της συγγράμματα, ανανεωνόταν συνεχώς από τον 16ο ως τον 20ο αιώνα. Από πλευράς επιστημών, «ακατάλληλοι» κρίθηκαν ο Κοπέρνικος και ο Γαλιλαίος αφού οι εξωφρενικές αστρονομικές τους αναζητήσεις θεωρήθηκαν άκρως αιρετικές. Από φιλοσοφικής πλευράς, καμένες σελίδες γνώρισαν, μεταξύ άλλων, ο Ντεκάρτ, ο Ντιντερό, ο Έρασμος, ο Καντ, ο Ρουσώ και ο Βολταίρος. Απαγορευμένος λογοτέχνης για το Βατικανό υπήρξε και ο «δικός μας» Νίκος Καζαντζάκης, με τον «Τελευταίο πειρασμό», αλλά και ο Ονορέ ντε Μπαλζάκ, ο Καζανόβα, ο Αλέξανδρος Δουμάς, οΟυγκώ, ο Ζολά και πολλοί ακόμα.

Ο «Τομ Σόγιερ» του Μαρκ Τουέιν

Από τους πρώτους σύγχρονους κλασσικούς συγγραφείς που βίωσε τη λογοκρισία ήταν ο Μαρκ Τουέιν που είδε τον «Τομ Σόγιερ» να εξαφανίζεται από τις βιβλιοθήκες πολλών πολιτειών με την κατηγορία πως «εξυμνούσε την παιδική ανυπακοή». Την τύχη του Τομ Σόγιερ ακολούθησαν άλλωστε και οι «Περιπέτειες του Χάκλμπερι Φιν» που απαγορεύτηκαν ως αντιρατσιστικό βιβλίο.

Ο «Οδυσσέας» του Τζέιμς Τζόις

Από το 1918 και για 15 ολόκληρα χρόνια ο «Οδυσσέας» του Τζέιμς Τζόις ήταν απαγορευμένος στις Ηνωμένες Πολιτείες με την κατηγορία του ανήθικου. Το ίδιο ίσχυσε περίπου την ίδια περίοδο και για τις «Εξομολογήσεις» του Ζαν Ζακ Ρουσό, το οποίο απαγορεύτηκε τόσο στις ΗΠΑ όσο και στη Ρωσία.

«Η Αλίκη στη χώρα των θαυμάτων» του Λούις Κάρολ

Στις αρχές της δεκαετίας του ’30, η λέξη «απαγορευμένο» αποδόθηκε σε πολλές χώρες στο αριστούργημα του Λούις Κάρολ «Η Αλίκη στη χώρα των θαυμάτων» με πιο απίθανο λόγο αυτόν που επικαλέσθηκαν οι Κινέζοι. Θεωρούσαν αδιανόητο άνθρωποι και ζώα να μιλάνε την ίδια γλώσσα.

Εβραίοι συγγραφείς στο στόχαστρο του Χίτλερ

Μαζική και ταυτόχρονα αναμενόμενη ήταν βέβαια και η καύση βιβλίων τα χρόνια της ανόδου του Χίτλερ στην εξουσία. Σε φωτογραφικά ντοκουμέντα του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου έχουν απαθανατιστεί εκατοντάδες οπαδοί του να στέκονται με το χέρι υψωμένο σε ναζιστικό χαιρετισμό μπροστά σε μικρούς, καιόμενους λόφους βιβλίων. Ο Αδόλφος φοβόταν τη δύναμη των ιδεών και έτσι έκαιγε τα βιβλία των Εβραίων. Για τις ανάγκες της αντι-εβραϊκής προπαγάνδας ρίχτηκε τότε στην πυρά το πνευματικό έργο των Αϊνστάιν, Μπέντζαμιν, Μπρεχτ, Κάφκα, Ένγκελς, Μαρξ και Τρότσκι.

Οι δεκαετίες του ’50 και του ’60

Στη δεκαετία του ’50 στοχοποιήθηκε και η επιστημονική φαντασία που εξ’ ορισμού άρχισε να δημιουργεί ενστάσεις, αντιδράσεις και απαγορεύσεις, ανοίγοντας ένα νέο κεφάλαιο στα απαγορευμένα βιβλία.

Στη δεκαετία του ’60 χαρακτηριζόμενο ως πορνογράφημα απαγορεύεται σε Αμερική και Μεγάλη Βρετανία το βιβλίο του Ντέιβιντ Χέρμπερτ Λόρενς, «Ο εραστής της Λαίδης Τσάτερλι», ενώ παρόμοια τύχη έχει και η «Φάνι Χιλ» του Τζον Κλέλαντ, το πρώτο βιβλίο που επισήμως έφερε πάνω του τον ορισμό «πορνογραφικό».

«Ο Έμπορος της Βενετίας» του Σαίξπηρ

Δύο δεκαετίες αργότερα, σημειώθηκε σε διάφορα σημεία του πλανήτη έξαρση των λογοκριτικών απαγορεύσεων και διώξεων. «Ο Έμπορος της Βενετίας» του Σαίξπηρ αφαιρέθηκε από όλες τις σχολικές βιβλιοθήκες στις Πολιτείες Μίσιγκαν και Νέας Υόρκης, λόγω του τρόπου με τον οποίο απεικονίζεται ο εβραίος χαρακτήρας του έργου, Σάιλοκ.

Τα κυνηγημένα βιβλία των τελευταίων δεκαετιών

Τρία χρόνια αργότερα, το 1983, απαγορεύεται για ένα χρόνο στην κομητεία Γουάιζ το «Ημερολόγιο της Άννας Φρανκ», ύστερα από αίτηση ομάδας γονέων που θεωρούσαν προσβλητικές τις σεξουαλικές περιγραφές του βιβλίου. Ο Νέλσον Μαντέλα έχει δηλώσει πως, τόσο ο ίδιος όσο και πολλοί άλλοι πολιτικοί κρατούμενοι του απαρτχάιντ, αντλούσαν δύναμη από αυτό το βιβλίο για να αντέξουν στις κακουχίες. Επίσης το «1984» του Τζορτζ ΄Οργουελ απαγορεύτηκε περίπου την ίδια περίοδο με την αιτιολογία ότι περιείχε κομμουνιστική προπαγάνδα.

Ως ανήθικο χαρακτηρίστηκε και το βιβλίο «Χίλιες και μια νύχτες της Αραβίας» εν έτει 1985, στην Αίγυπτο. Κατασχέθηκαν όλα τα αντίτυπα του βιβλίου στην πόλη του Καΐρου, με την αιτιολογία πως το βιβλίο αποτελούσε «απειλή για τον ηθικό ιστό της χώρας» και ευθυνόταν για το κύμα βιασμών που σάρωνε εκείνη την εποχή το Κάιρο.

Στη Γερμανία, τη δεύτερη σε απαγορεύσεις βιβλίων χώρα της Ευρώπης -η λίστα ξεπερνάει τα 1.000- απαγορεύεται το 1987 το βιβλίο της ταινίας του Γουές Κρέιβεν «Εφιάλτης στον δρόμο με τις λεύκες».

Το 1989 απαγορεύτηκε σε δύο σχολικές περιφέρεις της Καλιφόρνια η… «Κοκκινοσκουφίτσα» διότι με τη φράση «πήγαινε κρασί και φαγητό στην άρρωστη γιαγιά της» ωθούσε τα παιδιά στη χρήση... οινοπνευματωδών ποτών! Άλλο ένα εικονογραφημένο παιδικό μυθιστόρημα που είχε απαγορευτεί άλλωστε ήταν και «Ο Γάμος του λαγού», του Γκάρθ Ουίλιαμς, γιατί «προβάλλει την επιμιξία».

Την ίδια χρονιά, ξεσπά το σκάνδαλο με τους «Σατανικούς Στίχους» του Σαλμάν Ρουσντί. Ο συγγραφέας επικηρύσσεται από τον ιρανό θρησκευτικό ηγέτη Αγιατολάχ Χομεϊνί επειδή θεωρήθηκε ότι βλασφήμησε το κοράνι με το μυθιστόρημά του. Αναγκάζεται μάλιστα να ζήσει κρυπτόμενος καθώς οι ισλαμιστές εξέδωσαν φέτφα (θρησκευτικό διάταγμα) για την δολοφονία του.

Η χώρα με τους αυστηρότερους νόμους περί λογοκρισίας στην Ευρώπης , η Ιρλανδία, απαγορεύει από το 1992, την πώληση του φωτογραφικού λευκώματος της Μαντόνα «Sex» χαρακτηρίζοντάς το ως πορνογράφημα.

Όλα τα αντίτυπα του βιβλίου «Ε for Ecstasy», που αναφέρεται στη γνωστή ναρκωτική ουσία MDMA, κατασχέθηκαν από τις τελωνειακές αρχές της Αυστραλίας το 1994. Το βιβλίο παρέμενε απαγορευμένο ως τα τέλη του 1996.

Η Κομητεία Κάρολ των ΗΠΑ το 1995 απαγορεύει την κυκλοφορία του βιβλίου της Τζιν Φριτζ «Ο γύρος του κόσμου σε εκατό χρόνια». Το βιβλίο απομακρύνεται από όλες τις σχολικές βιβλιοθήκες, επειδή σε μια παράγραφο που αναφερόταν στην πυρπόληση της Βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας, τον 4ο αιώνα μ.Χ., περιέχεται η φράση: «Οι χριστιανοί δεν πίστευαν στην επιστημοσύνη». Την ίδια χρονιά παρόμοιας μεταχείρισης έτυχαν σε αρκετές πόλεις των ΗΠΑ βιβλία όπως το «Πορφυρό χρώμα» της Αλις Γουόκερ, το «Ανθρωποι και ποντίκια» του Τζον Στάινμπεκ.

Εξαιτίας των αιτημάτων για απόσυρση βιβλίων από βιβλιοθήκες και σχολεία, ο αριθμός τους ξεπερνά τα 1.000, ο Σύνδεσμος Αμερικανικών Βιβλιοθηκών (American Library Association-ALA), διοργανώνει κάθε χρόνο περίπου στα τέλη Σεπτεμβρίου την Εβδομάδα των Απαγορευμένων Βιβλίων με σκοπό την προώθηση της ελευθερίας στην ανάγνωση.

Η λογοκρισία βιβλίων στην Ελλάδα

Στην Ελλάδα αν και δεν εμφανίζεται η ίδια συστηματική παράδοση στη λογοκρισία των βιβλίων με αυτή των αγγλοσαξονικών χωρών, των χωρών του πρώην Ανατολικού Μπλοκ, καθώς και των μουσουλμανικών χωρών και της Κίνας καταγράφονται περιπτώσεις διωγμών βιβλίων και συγγραφέων. Σε περιόδους επιβολής δικτατορικών καθεστώτων όπως στην δικτατορία του Μεταξά αλλά και στην επταετή δικτατορία των συνταγματαρχών, αρκετά ήταν τα βιβλία που μπήκαν στη μαύρη λίστα.

Αν και στην Αρχαία Αθήνα ο Αριστοφάνης με τις ελευθερόστομες κωμωδίες δεν διώχτηκε, πολλούς αιώνες μετά, υπό καθεστώς δικτατορίας του Ιωάννη Μεταξά, απαγορεύεται η «Λυσιστράτη» ως αντιμιλιταριστικό έργο. Η κατεξοχήν «αντιστασιακή» «Αντιγόνη» του Σοφοκλή απαγορεύεται με τη σειρά της μιας και στρέφεται ευθέως κατά της εξουσίας.

Αντιπολεμικό βιβλίο που απαγορεύτηκε, θεωρήθηκε και η «Ζωή εν Τάφω» του Στρατή Μυριβήλη. Γενικότερα την περίοδο εκείνη, έργα τουΠλάτωνα, του Θουκυδίδη και του Ξενοφώντα, πολλά έργα της αρχαίας ελληνικής γραμματείας βρίσκονται στο στόχαστρο του καθεστώτος. Ρητή ήταν άλλωστε και η διαταγή που δόθηκε ώστε να μην διδαχτεί ο «Επιτάφιος» του Περικλή στα σχολεία, για να μην εκληφθεί από τους μαθητές ως έμμεση αποδοκιμασία των μηχανισμών του κράτους. Όπως ήταν αναμενόμενο και για προφανείς λόγους, απαγορεύεται και το συνολικό έργο του Καρλ Μαρξ.

Πολλοί αριστεροί συγγραφείς άλλωστε υπέφεραν και την περίοδο 1967-1974. Μεταξύ αυτών, η αυτοεξόριστη Τατιάνα Γκρίτση-Μίλλιεξ, της οποίας χειρόγραφα βιβλίων καταστράφηκαν από τη χούντα, ο Άρης Αλεξάνδρου, ο Τίτος Πατρίκιος, η Έλλη Αλεξίου, ο Κώστας Μουρσελάς για τα έργα του «Στάση λεωφορείου» και «Το αυγό», ο Ιάκωβος Καμπανέλλης για το εμφανώς αντιδικτατορικό «Το μεγάλο μας τσίρκο».

Δεν έλειψαν και οι προσαγωγές συγγραφέων για συγκεκριμένα έργα τους που κρίθηκαν πως έχουν «άσεμνο περιεχόμενο». Ο Νίκος Κάσδαγλης δικάστηκε τον Απρίλιο του 1970 για το «άσεμνο» μυθιστόρημά του «Εγώ είμι Κύριος ο Θεός σου» και αθωώθηκε. Ομοίως αθωώθηκε και ο Μένης Κουμανταρέας που είχε οδηγηθεί στο δικαστήριο για τη συλλογή διηγημάτων του «Το αρμένισμα».

Στο μεταξύ, συντάχθηκε μία λίστα με περίπου 760 βιβλία από περίπου 200 συγγραφείς που κρίθηκαν απαγορευμένα. Μεταξύ αυτών, βιβλία του Ονόρε ντε Μπαλζάκ, των υπαρξιστών Ζαν Πολ Σαρτρ καιΣιμόν ντε Μποβουάρ, του Τολστόι, του Σαίξπηρ ,του Μπέρτολτ Μπρεχτ, του Τρότσκι,τουΧέρμπερτ Μαρκούζε και πολλών άλλων.

Στη σύγχρονη ελληνική ιστορία, νωπές παραμένουν και οι μνήμες από την καύση αντιτύπων του βιβλίου του Μίμη Ανδρουλάκη «Μ εις τη νιοστή» όπου περιγράφονται μεταξύ των άλλων υποθετικές ερωτικές εμπειρίες του Χριστού. Κατά την επίσημη παρουσίαση του βιβλίου σε βιβλιοπωλείο της συμπρωτεύουσας οι εκδηλώσεις διαμαρτυρίας φανατικών πιστών υπήρξαν επεισοδιακές. Πιστοί κρατώντας σταυρούς και εικόνες εκσφενδόνισαν αυγά στη βιτρίνα του βιβλιοπωλείου, έκαψαν το βιβλίο και προπηλάκισαν όσους πήραν μέρος στην εκδήλωση.

«Κάθε βιβλίο που καίγεται, φωτίζει τον κόσμο» είχε δηλώσει ο Αμερικανός λογοτέχνης του 19ου αιώνα Ραλφ Έμερσον. Φράση που επιβεβαιώνει πως συνηθέστερα η λογοκρισία ενός βιβλίου έχει τα αντίθετα αποτελέσματα. Άλλωστε πολλά από τα βιβλία με την μεγαλύτερη επίδραση βρέθηκαν κάποια στιγμή στις απαγορευμένες λίστες και οι φωτισμένοι συγγραφείς τους είδαν το έργο τους να γίνεται προσάναμμα, στον βωμό του συντηρητισμού…

Το είδαμε εδώ

Ανακαλύπτω