Με τον όρο κοσμογονία, (κόσμος+γίγνομαι) εννοείται στη φιλοσοφία μια θεωρία προέλευσης του σύμπαντος, είτε θρησκευτικού, μυθικού, είτε επιστημονικού χαρακτήρα. Στη μυθολογία ειδικότερα ο όρος γίνεται κατανοητός ως μυθική αφήγηση ή σώμα μύθων που σχετίζεται με τη δημιουργία του σύμπαντος. Διαφέρει από την επιστήμη της κοσμολογίας, ως προς το γεγονός ότι η δεύτερη στοχεύει στην κατανόηση της φυσικής συγκρότησης του σύμπαντος και των νόμων που το κυβερνούν.
Το Νεοελληνικό λεξικό στο λήμα αναφέρει: κοσμογονία η [kozmoγonía]: 1. επιστημονική ή μυθολογική θεωρία με την οποία γίνεται προσπάθεια να ερμηνευτεί η δημιουργία του σύμπαντος και των ουράνιων σωμάτων. 2. (μτφ.) πολύ σημαντικές, ριζικές και συνήθ. δημιουργικές αλλαγές: Tα τελευταία χρόνια έγινε πραγματική ~ στο χώρο της εκπαίδευσης. [λόγ. < γαλλ. cosmogonie (κυριολ.) < ελνστ. κοσμογονία `δημιουργία του κόσμου΄]
Θεογονίες είναι οι κοσμογονίες που έχουν σαν θέμα τους την έκθεση της εξέλιξης με την οποία γεννήθηκαν οι θεοί που κυβερνούν τον κόσμο. Τέτοιες κοσμογονίες θεωρούν τον κόσμο σαν εξ’ ολοκλήρου δημιούργημα ενός ή περισσότερων θεών.
Οι θεοί έχουν την δύναμη να δημιουργούν εκ του μηδενός, γι αυτό αποκαλούνται και δημιουργοί.Άλλοι κοσμογονικοί μύθοι δέχονται την προΰπαρξη μιας ύλης την οποία ο θεός ή οι θεοί διαμορφώνουν και εξουσιάζουν. Πληροφορίες σχετικές με τη δημιουργία του κόσμου και τη γέννηση των θεών συναντάμε σε λίγους ποιητές της αρχαιότητας. Οι πρώτες αναφορές υπάρχουν στον Όμηρο, αλλά ενώ είναι αποσπασματικές και σκόρπιες, είναι αρκετές ωστόσο για να σχηματίσουμε μια ικανοποιητική εικόνα για τους θεούς και να αποκτήσουμε μια πρώτη εντύπωση για τη δημιουργία του κόσμου, αληθή ή μη.
Κεντρικό θέμα της κοσμογονίας είναι ο κοσμογονικός μύθος ή εναλλακτικά μύθος της δημιουργίας.
Ο κοσμογονικός μύθος -όσον αφορά στα μυθολογικά και θρησκευτικά του συμφραζόμενα- ερμηνεύει την απαρχή του σύμπαντος ως εσκεμμένη πράξη δημιουργίας ενός υπέρτατου όντος. Η επέκταση του όρου πέρα από το μαγικοθρησκευτικό και μυθολογικό εννοιολογικό του πλαίσιο εισάγει στη γενική χρήση της έννοιας μη θρησκευτικές ή μυθογενείς θεωρίες που στηρίζονται στη σύγχρονη επιστήμη ή τη φιλοσοφία. Η θεωρία της πανσπερμίας, η Μεγάλη έκρηξη και η εξελικτική θεωρία εμπίπτουν σε αυτή την κατηγορία κοσμογονικών ερμηνειών, που ξεφεύγουν από τα όρια της επικράτειας του μύθου και περνούν στα όρια της επικράτειας του παρατηρήσιμου φυσικού σύμπαντος. Δεν μιλώ καν για τις εντέχνως κατασκευασμένες θεωρήσεις, απλά για τις επικρατούσες εν γένη.
Ο κοσμογονικός μύθος είναι μια κοσμογονία, μια ιστορία που περιγράφει την προέλευση του κόσμου. Ασχολείται με τη δημιουργία του κόσμου και των ανθρώπινων όντων. Όλοι οι πολιτισμοί διαθέτουν δικούς τους κοσμογονικούς μύθους, που στην προκειμένη περίπτωση αντανακλούν όχι μόνο την αντίληψη ενός δεδομένου πολιτισμού και της κοινωνίας του για τον περιβάλλοντα κόσμο και το νόημά του, αλλά υποδεικνύουν επίσης τις βασικές προτεραιότητές του.
Οι κοσμογονικοί μύθοι είναι αιτιολογικοί ως προς τη φύση τους και «ερμηνεύουν» τον κόσμο της προεπιστημονικής εποχής -το πώς διαμορφώθηκε δηλαδή ο κόσμος και από πού προήλθαν οι άνθρωποι. Αν και κάθε κοσμογονικός μύθος απεικονίζει τις αντιλήψεις ενός μεμονωμένου πολιτισμού, υπάρχουν βασικά πρότυπα βάσει των οποίων μπορούμε να συγκρίνουμε τους διάφορους κοσμογονικούς μύθους, λαμβάνοντας ωστόσο υπ’ όψη μας τις περιβαλλοντικές ιδιαιτερότητες και τις ιστορικές συγκυρίες που οδήγησαν στην προβολή διαφορετικών διαφορετικών χαρακτηριστικών του μύθου. Τούτο γιατί ο μύθος σαφώς εμπλέκεται σε ό,τι ορίζουμε ως ιστορική περίοδο και παραμένει κινητήρια δύναμη σε πολλαπλές κοινωνικές και θρησκευτικές αντιλήψεις –βλ. θρησκευτικός και εθνικός μύθος.
Κεντρικά πρότυπα μυθολογικού συγκρητισμού σε ό,τι αφορά στον κοσμογονικό μύθο θεωρούνται από τους μυθολόγους αφηγήσεις για τον Κατακλυσμό, ο δημιουργός, το πρώτο ζεύγος, διαχωρισμός των καλών και των κακών δυνάμεων, διαμάχη για τη διαδοχή στην εξουσία, ο αγώνας ανάμεσα στο χάος και τη μορφή.
Στους μύθους της δημιουργίας το τίποτα γίνεται κάτι, το χάος γίνεται κόσμος που μπαίνει σε τάξη από τον Λόγο — τη δύναμη που διευθετεί το σύμπαν.
Επίσης απαντάται συχνά το πρότυπο της δημιουργίας από ένα κοσμικό αυγό ή από τα κοσμικά ύδατα. Σε όλες τις περιπτώσεις οι μύθοι διαφοροποιούνται στην αφηγηματική τους εξέλιξη, ερμηνεύοντας ή αναλύοντας με διαφορετικό τρόπο το ίδιο κεντρικό αρχέτυπο.
Στον κοσμογονικό μύθο -στην κοσμογονία γενικότερα- οι μύθοι παρουσιάζουν μια διπλή σχέση αφενός με το ανθρώπινο σώμα τον μικρόκοσμο, αφετέρου με τον περιβάλλοντα κόσμο τον μακρόκοσμο.
Ανιχνεύοντας τις σωματικές λειτουργίες και παρατηρώντας αναλογίες στο περιβάλλον του, ο άνθρωπος προσπάθησε να ερμηνεύσει τον μακρόκοσμο. Το σώμα και η γη ταυτίζονται σε τέτοιους μύθους, ενώ η ανθρώπινη προέλευση, οι γεωλογικοί σχηματισμοί, το φυτικό και το ζωικό βασίλειο ερμηνεύονται μεταφορές και εικόνες συνήθως σχετιζόμενες με την ανθρώπινη αναπαραγωγή και ανάπτυξη. Κατά τον ίδιο τρόπο οι παρατηρήσιμες αντιθέσεις και διχοτομίες του κόσμου αναγνωρίζονται ως αγώνας αντιθετικών δυνάμεων, η έκβαση του οποίου είναι η ποικιλομορφία της εξέλιξης.
Το ουσιαστικό μεταφυσικό ερώτημα που επιδιώκουν να απαντήσουν οι κοσμογονικοί μύθοι είναι αυτό της προέλευσης. Η εμφάνιση της ημέρας από τη νύχτα, η ανάπτυξη των φυτών από τους σπόρους, η προέλευση του καιρού και οι εποχές, όλα αυτά φαίνεται πως προκαλούσαν ερωτηματικά στον πρωτόγονο νου σχετικά με την πηγή των φαινομένων. Η ανάγκη για περιγραφή αυτής της προέλευσης φαίνεται πως διαμόρφωσε τους κοσμογονικούς μύθους, προσαρμόζοντάς τους στην ανθρώπινη μορφή.
Η κεντρική ανθρωπομορφική εικόνα στους περισσότερους καταγεγραμμένους μύθους της δημιουργίας είναι αυτή της ανθρώπινης γέννησης. Πρόκειται για τον πλέον διαδεδομένο ανθρωπομορφισμό των βασικών αρχών ή των δυνάμεων της δημιουργίας στη σύλληψη των αρχέγονων γονέων, αρσενικού και θηλυκού.
Στον κλασικό ελληνικό μύθο του Ησίοδου, η γήινη μητέρα, Γαία, γονιμοποιείται από τον ουράνιο πατέρα, τον Ουρανό, και γεννά τον Κρόνο, ο οποίος θανατώνει στη σειρά διαδοχής τον πατέρα του και ενώνεται με τη μητέρα του για να σπείρει μια φυλή γιγάντων, τα πρώτα θνητά όντα στον κόσμο. Το φύλο της γης και του ουρανού αντιστρέφεται στον αιγυπτιακό κοσμογονικό μύθο, ο όποιος απεικονίζει την Νουτ να υψώνεται πάνω από τον γήινο θεό Γκεμπ ως ουράνια προστάτιδα του συζύγου της.
Σε ότι αφορά στην ινδουϊστική κοσμογονία στην Μπριχαρντ-αρανυάκα Ουπανισάντ (Brihard-aranyaka Upanishad) (περ.700 π.Κ.Ε.) αναφέρεται πως στην αρχή ο κόσμος δεν ήταν παρά μόνον ο Εαυτός, ο Μπράχμαν, ο δημιουργός, στη μορφή αρσενικού. Μέσω της εκφοράς του λόγου συνειδητοποίησε το Είμαι – Εγώ. Ωστόσο, νιώθοντας μόνος, χώρισε τον εαυτό του στη μέση. Το άλλο μισό του έγινε γυναίκα, την οποία αγκάλιασε. Για να του ξεφύγει, εκείνη μεταμορφώθηκε σε αγελάδα, κατόπιν σε κατσίκα, σε πρόβατο, εντέλει σε όλα τα θηλυκά ζώα που υπάρχουν. Εκείνος την ακολούθησε μεταμορφωμένος σε όλα τα αντίστοιχα αρσενικά πλάσματα, προκειμένου να την αγκαλιάσει, δημιουργώντας με αυτόν τον τρόπο όλα τα ζεύγη ζώων που υπάρχουν στον κόσμο. Βλέποντας τον πολλαπλασιασμό των ζωντανών πλασμάτων από τη δική του μεταμόρφωση και τη μεταμόρφωση της συντρόφου του, απευθύνθηκε στον εαυτό του λέγοντας «είμαι πράγματι η δημιουργία γιατί εγώ τα γέννησα όλα αυτά». Στην αφήγηση παραβλέπεται πως η κινητήρια δύναμη όλων αυτών των μεταμορφώσεων ήταν η απροθυμία της συντρόφου του να ενωθεί μαζί του.
Η γενετήσια ορμή μπορεί να δημιουργήσει τη γη καθώς επίσης και τα ζώα που κατοικούν σε αυτήν. Η εμφάνιση από τη θάλασσα των ηφαιστειακών νησιών της Ιαπωνίας εξηγείται ως τοκετός, των νησιών, που είναι απόγονοι δύο θεϊκών πνευμάτων, της Ιζανάμι και του Ιζανάγκι. Τα πρώτα παιδιά του θεϊκού ζεύγους, τα πρώτα κάμι ήταν ατελή. Το λάθος, σύμφωνα με τον μύθο, ήταν ότι την πρωτοβουλία την πήρε η γυναίκα και για αυτό τα παιδιά δεν βγήκαν τέλεια. Τη δεύτερη φορά, η σειρά της προτεραιότητας επανορθώθηκε, ο άνδρας μίλησε πρώτα και τα κάμι γεννήθηκαν απαλλαγμένα από ατέλειες. Από αυτόν τον δεύτερο κύκλο διαμορφώθηκαν τα οκτώ νησιά της Ιαπωνίας και όλα τα δάση, τα βουνά, οι ποταμοί και οι κοιλάδες τους.
Διάφοροι κοσμογονικοί μύθοι μιλούν για ένα αρχέγονο σώμα, από το οποίο προήλθαν όλα τα μέρη του κόσμου.
Σε ένα σκανδιναβικό μύθο όταν τα παγόβουνα του βορρά συνάντησαν το πύρινο βασίλειο του νότου, ο λιωμένος πάγος μεταμορφώθηκε στο σχήμα του κοιμισμένου γίγαντα του Υμίρ. Από τη σάρκα του σχηματίστηκε το χώμα, από τα κόκαλά του δημιουργήθηκαν τα βουνά και οι λίθοι, τα μαλλιά του έγιναν βλάστηση και το αίμα του θάλασσα. Συχνότερα τούτο το αρχέγονο σώμα απαντάται ως θηλυκό, όπως στη μυθολογία των Αζτέκων με τον κύριο κοσμογονικό μύθο του μεγάλου θηλυκού γήινου τέρατος, που σχίστηκε στη μέση από τους θεούς Κετζαλκοάτλ και Τεξκατλιπόκα. Το κάτω μισό του σώματός της εξυψώθηκε για να δημιουργήσει τον ουρανό και το άνω μισό δημιούργησε τη γη.
Οι κοσμογονικοί μύθοι σε πολλούς πολιτισμούς αποδίδουν τα διαφορετικά μέρη του κόσμου στα διαφορετικά μέρη του σώματος μιας θείας ύπαρξης, ή δίνουν εναλλακτικές ερμηνείες για την προέλευση των φύλων.
Στον βαβυλωνιακό μύθο ο Μαρντούκ σκοτώνει το θηλυκό ερπετό Τιαμάτ και από το διαμελισμένο σώμα του δημιουργεί τον ουρανό και τη γη. Όπως και στη Σκανδιναβική μυθολογία παραπάνω, έτσι και στον βεντικό μύθο το σώμα του γίγαντα Πουρούσα είναι η βάση του σύμπαντος.
Η έννοια των ζευγών αντιθέτων που πηγάζουν από το ένα εμφανίζεται συνήθως στη μυθολογία μέσω της ιδέας δύο αντιτιθέμενων αρχών της ύπαρξης, οι ανταγωνισμοί των οποίων παρέχουν τους σπόρους της δημιουργίας.
Στον ζωροαστρικό κοσμογονικό μύθο ο κόσμος δημιουργείται και συντηρείται από δύο αντίθετες δυνάμεις, τον Άχουρα-Μάζδα, τον κύριο της ζωής και τον Άνγκρα-Μάινγιου, τον δαίμονα του ψεύδους. Ο δαίμονας του ψεύδους, όταν δημιουργήθηκε ο κόσμος από τον Άχουρα-Μάζδα, διέφθειρε κάθε μόριο της ύπαρξής του. Ωστόσο, ήταν εκείνος που διαταράσσοντας τη σταθερή τάξη των άστρων, προκάλεσε την ουράνια κίνηση. Επίσης, ήταν εκείνος που κατέστρεψε τα πρώτα δημιουργημένα φυτά και σκορπίζοντάς στα πέρατα του κόσμου, γέμισε τη γη με βλάστηση. Τέλος θανατώνοντας το μόνο δημιουργημένο πλάσμα, τον αρχέγονο ταύρο, από το σπέρμα του δημιούργησε τα πτηνά του ουρανού, τα ιχθυόμορφα πλάσματα των υδάτων και τα κτήνη της γης.
Μια παράλληλη ιστορία της δημιουργίας του κόσμου μέσω της έντασης που παράγουν οι αντιτιθέμενες δυνάμεις βρίσκεται στον κοσμογονικό μύθο των Χουρόν, ο όποιος μιλά για το πώς δημιουργήθηκε ο κόσμος από τους δίδυμους που γέννησε η Γυναίκα που Έπεσε από τον Ουρανό. Ο κακός δίδυμος ξεπήδησε από τη μασχάλη της μητέρας του, ενώ ο καλός, ο Τσέντσα, γεννήθηκε με τον συνηθισμένο τρόπο. Όταν λοιπόν ο Τσέντσα δημιούργησε εύφορες κοιλάδες ο Ταγουεσκάρε τις εξύψωσε και δημιούργησε τα άγονα βουνά. Ο ένας δημιουργούσε λουλούδια και καρποφόρα δέντρα, ενώ ο αδελφός του έσπερνε αγκάθια στα φυτά κι έκανε τους καρπούς μικρότερους. Ο καλός δίδυμος έφτιαχνε ψάρια και άλλα ζώα, ενώ ο κακός δίδυμος τα εφοδίαζε με κοφτερά δόντια και κέρατα.
Την πρώτη οργανωμένη απόπειρα θεογονικής – κοσμογονικής καταγραφής συναντάμε στον Ησίοδο, γύρω στο 740 π.Κ.Ε.. Στο έργο του υπάρχει αναλυτική περιγραφή για τους προ-ολύμπιους θεούς καθώς και για τους Ολύμπιους θεούς. Θεογονίες επίσης έγραψαν ο Απολλόδωρος που ταυτίζεται σχεδόν απόλυτα με τον Ησίοδο, ο Οβίδιος, και η πιο ενδιαφέρουσα ίσως κοσμογονική αναφορά υπάρχει στον Ορφέα και στους ορφικούς.
Οι αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι και στοχαστές, μέσα από τους θεογονικούς μύθους θέλησαν να εξηγήσουν, αυτό που πραγματεύονται όλες οι κοσμογονίες, την πρώτη αρχή από την οποία δημιουργήθηκε ο κόσμος, την εξελικτική πορεία του κόσμου για να φτάσει όπως είναι με τη σημερινή του μορφή, τις δυνάμεις που συγκρατούν την ενότητα του κοσμικού συνόλου και τη θέση του ανθρώπου μέσα σε αυτό. Ας διαβάσουμε την Ελληνική κοσμογονία.
Ησίοδος: Πρώτα γεννήθηκε το Χάος
Χάος – Γαία – Έρως: Στην Θεογονία του Ησίοδου προϋπάρχουν τρία στοιχεία, το Χάος, η Γαία και ο Έρως. Αυτές οι τρεις μορφές δεν έχουν γεννηθεί η μία από την άλλη. Είναι αυτογέννητες κι απέχουν μόνο χρονικά στη σειρά της γέννησής τους. Από τους τρεις πρώτους θεούς μόνο ο Έρως δε γεννά απογόνους. Αυτός ενώνει και ωθεί τις άλλες δυνάμεις σε δημιουργία. Από το Χάος γεννήθηκαν το Έρεβος και η Νύχτα. Κι από την ένωση των δυο τους γεννήθηκαν ο Αιθέρας και η Ημέρα.
Η Γαία χωρίς ερωτική ένωση γεννά μόνη της τον Ουρανό, που έχει όση έκταση έχει κι εκείνη. Γέννησε επίσης τα Όρη και τον Πόντο. Έτσι όλη η διαμόρφωση του κόσμου ξεκινά από εκείνη. Η Γαία δημιουργεί το σύμπαν γεννώντας τα συστατικά του. Παραχωρεί μέρος από τις εξουσίες της στον Ουρανό και τεκνοποιεί από το σπέρμα του τον Ωκεανό, τον Κοίο, τον Κρείο, τον Υπερίονα, τη Θεία, τη Ρέα, τη Θέμιδα, τη Μνημοσύνη, τη Φοίβη, την Τηθύα, τον Κρόνο. Εκτός από τους Τιτάνες γέννησε τους Κύκλωπες και τους Εκατόγχειρες.
Ουρανός – Κρόνος – Ζευς (Δίας): Ο Ουρανός χάνει την εξουσία του από τον Κρόνο, ο οποίος του κόβει τα γεννητικά όργανα. Από το αίμα του Ουρανού γεννιούνται οι Ερινύες, οι Γίγαντες, οι Μελίες και από το σπέρμα του κομμένου αιδοίου του γεννιέται η Αφροδίτη. Ο Ουρανός προφητεύει ότι ο Κρόνος θα χάσει την εξουσία από κάποιο από τα παιδιά του. Για το λόγο αυτό καταπίνει όποιο παιδί γεννάει η σύζυγός του Ρέα. Καταπίνει τη Δήμητρα, την Εστία, την Ήρα, τον Άδη και τον Ποσειδώνα. Όταν έρχεται η σειρά να γεννηθεί ο Δίας η Ρέα δίνει στον Κρόνο έναν σπαργανωμένο λίθο αντί του νεογέννητου Διός και κρύβει το βρέφος σε ένα σπήλαιο του όρους Δίκτη στην Κρήτη.
Όταν μεγαλώνει ο Δίας αναγκάζει τον Κρόνο να βγάλει από την κοιλιά του τα αδέλφια του κι ύστερα από συγκρούσεις, ο Δίας, παίρνει την εξουσία στα χέρια του και από τότε ξεκινά η εποχή των Ολύμπιων θεών. Επειδή σε αυτές τις σελίδες μας ενδιαφέρουν περισσότερο οι κοσμογονικές απόψεις των αρχαίων θα περιοριστούμε σε αυτήν τη σύντομη γενεαλογική αναφορά στους θεούς και θα αναφερθούμε εκτενέστερα σε αυτούς στις σελίδες που έχουν δημιουργηθεί για την παρουσίασή τους. (Θεοί – Δαίμονες)
Ο Ησίοδος, με το έργο του Θεογονία, αποπειράθηκε, για πρώτη φορά, να συγκεντρώσει τους θρησκευτικούς μύθους που ήταν διαδεδομένοι σε όλη την Ελλάδα. Επίσης κατέγραψε τις θεωρήσεις, για τη δημιουργία του κόσμου και αποτύπωσε τα γενεαλογικά δέντρα των θεών.
Ορφέας – Το κοσμικό αβγό
Θεογονία, κοσμογονία και ανθρωπογονία:
Οι ορφικοί, οπαδοί θρησκευτικής κίνησης που εμφανίστηκε τον 6ο π.Κ.Ε. αι., απέδιδαν την ίδρυση της θρησκείας τους στον Ορφέα και τον θεωρούσαν δημιουργό πολλών επικών ποιημάτων με τον τίτλο Θεογονίαι. Το μεγαλύτερο μέρος από αυτά τα ποιήματα έχει χαθεί. Στη θεογονία των ορφικών εκτός από το χάος, τη γαία, τον ουρανό, τον ωκεανό υπάρχουν κι άλλες πρωταρχικές δυνάμεις όπως ο χρόνος, ο αιθέρας, το ύδωρ και το κοσμικό αβγό.
Η δημιουργία: Στην αρχή υπήρχε ο αγήραος (αγέραστος) χρόνος. Από το χρόνο δημιουργήθηκε ο αιθήρ και γύρω του ένα απέραντο χάσμα, το χάος τυλιγμένο σε βαθύ έρεβος. Μέσα στον αιθέρα δημιούργησε ο χρόνος το κοσμικό αβγό, που έλαμπε μέσα στο χάος. Από το αργυρό αβγό (ωόν αργύφεον) εκκολάφθηκε ο Φάνης, (ή Φαέθων ή Πρωτόγονος ή Μήτις ή Έρως ή Ηρικεπαίος) που ήταν και αρσενικός και θηλυκός, με τέσσερα μάτια, τέσσερα κεφάλια με μορφή ζώου, χρυσά φτερά και φωνή λιονταριού και κριού. Το όνομά του υποδηλώνει το φως και τον θεωρούσαν σαν το φωτεινό δημιουργό του κόσμου. Δημιούργησε τον ουρανό για να κατοικούν οι θεοί, τη γη και τη σελήνη. Με την αδελφή του τη Νύχτα γέννησε τον Ουρανό, που τον έκανε κυρίαρχο στους θεούς και τη Γη (ος πρώτος βασίλευσε θεών μετά μητέρα Νύκτα).
Η διαδοχική γέννηση των θεών γίνεται όπως και στη Θεογονία του Ησίοδου με κάποιες μικρές αποκλίσεις. Ο Ουρανός εκδιώκεται από τον Κρόνο κι εκείνος με τη σειρά από το Δία, που δημιουργεί εκ νέου τον κόσμο. Ο Ζευς καταβροχθίζει το Φάνητα κι έτσι γίνεται παντοδύναμος και κυρίαρχος των πάντων.
Κέντρο της θεογονίας είναι ο γιος του Δία και λυτρωτής του κόσμου Ζαγρεύς Διόνυσος. Ο Διόνυσος Ζαγρεύς ήταν γιος του Δία και της Κόρης – Περσεφόνης και με τη γέννησή του τερματίζεται η δημιουργία θεϊκών όντων.
Οι Τιτάνες κατατεμαχίζουν και κατασπαράζουν το Διόνυσο, μόνο που η Αθηνά καταφέρνει να περισώσει την καρδιά του με την οποία ο Δίας τον ξαναδημιουργεί και τον επαναφέρει στη ζωή. Ο Δίας με τους κεραυνούς του τιμωρεί τους Τιτάνες και από τη στάχτη τους φτιάχνει το γένος των ανθρώπων. Αλλά επειδή η τέφρα των Τιτάνων περιείχε και την τέφρα του καταβροχθισθέντος Διονύσου, ο άνθρωπος έχει δυο φύσεις. Μία τιτανική και μία θεϊκή. Θεϊκή είναι η ψυχή του και τιτάνιο είναι το σώμα του.
Η ψυχή για τους Ορφικούς – Μια σειρά μετεμψυχώσεων: Σύμφωνα με τους ορφικούς η ανθρώπινη ψυχή φυλακίστηκε μέσα το σώμα ως συνέπεια του αμαρτήματος των Τιτάνων. Οι άνθρωποι οδηγούνται προς τη λύτρωση μέσα από την προσπάθεια να αποσπάσουν και να διαχωρίσουν μέσα τους το θεϊκό στοιχείο από το τιτάνιο. Αλλά η οδός αυτή είναι μακρά, γιατί η ψυχή υπόκειται συνεχώς σε νέες μετενσαρκώσεις, επιστρέφοντας στη γη μετά από πρόσκαιρη διαμονή στον Άδη και πρέπει να ολοκληρώσει ολόκληρο τον κύκλο των γενέσεων και τη σειρά των μετεμψυχώσεων γιατί…
ἔστιν Ἀνάγκης χρῆμα, θεῶν ψήφισμα παλαιόν,
ἀίδιον, πλατέεσσι κατεσφρηγισμένον ὅρκοις·
εὖτέ τις ἀμπλακίηισι φόνωι φίλα γυῖα μιήνηι,
<νείκεΐ θ’> ὅς κ(ε) ἐπίορκον ἁμαρτήσας ἐπομόσσηι,
δαίμονες οἵτε μακραίωνος λελάχασι βίοιο,
τρίς μιν μυρίας ὧρας ἀπὸ μακάρων ἀλάλησθαι,
φυομένους παντοῖα διὰ χρόνου εἴδεα θνητῶν
ἀργαλέας βιότοιο μεταλλάσσοντα κελεύθους.
αἰθέριον μὲν γάρ σφε μένος πόντονδε διώκει,
πόντος δ’ ἐς χθονὸς οὖδας ἀπέπτυσε, γαῖα δ’ ἐς αὐγὰς
ἠελίου φαέθοντος, ὁ δ’ αἰθέρος ἔμβαλε δίναις·
ἄλλος δ’ ἐξ ἄλλου δέχεται, στυγέουσι δὲ πάντες.
τῶν καὶ ἐγὼ νῦν εἰμι, φυγὰς θεόθεν καὶ ἀλήτης,
νείκεϊ μαινομένωι πίσυνος.
(Υπάρχει χρησμός της ανάγκης, απόφαση των θεών από παλιά… τρεις μυριάδες εποχές να περιπλανιόνται μακριά από τη χώρα των Μακάρων, και να παίρνουν κατά τη γέννησή τους, με το πέρασμα του χρόνου, παντοειδείς μορφές θνητών… από αυτούς είμαι κι εγώ, εξόριστος των θεών και περιπλανώμενος)
Ο Εμπεδοκλής στον οποίο ανήκουν οι παραπάνω στίχοι αναφέρει:
ἤδη γάρ ποτ’ ἐγὼ γενόμην κοῦρός τε κόρη τε
θάμνος τ’ οἰωνός τε καὶ ἔξαλος ἔλλοπος ἰχθύς.
(μέχρι τώρα κάποτε έγινα και αγόρι και κορίτσι και θάμνος και πουλί και υδρόβιος άλαλος ιχθύς).Το τέρμα του κύκλου των γεννήσεων σημαίνει, για τους ορφικούς, τον πλήρη εξαγνισμό της ψυχής, η οποία επιστρέφει στο Θεό του οποίου είναι μέρος. Μιλάει για έναν Θεό ΕΞΩ από τις δημιουργίες.
Ο Δίας μια πανθεϊστική θεότητα: Στους ορφικούς ο Δίας κατέχει τη θέση μιας πανθεϊστικής θεότητας.
Ζεὺς πρῶτος γένετο, Ζεὺς ὕστατος ἀρχικέραυνος·
Ζεὺς κεφαλή, Ζεὺς μέσσα, Διὸς δ’ ἐκ πάντα τέτυκται·
Ζεὺς πυθμὴν γαίης τε καὶ οὐρανοῦ ἀστερόεντος·
Ζεὺς ἄρσην γένετο, Ζεὺς ἄμβροτος ἔπλετο νύμφη·
Ζεὺς πνοιὴ πάντων, Ζεὺς ἀκαμάτου πυρὸς ὁρμή·
Ζεὺς πόντου ῥίζα, Ζεὺς ἥλιος ἠδὲ σελήνη·
Ζεὺς βασιλεύς, Ζεὺς ἀρχὸς ἁπάντων ἀρχικέραυνος·
πάντας γὰρ κρύψας αὖθις φάος ἐς πολυγηθὲς
ἐκ καθαρῆς κραδίης ἀνενέγκατο, μέρμερα ῥέζων.
(Ο Ζευς είναι η κεφαλή, ο Ζευς είναι η μέση και από το Δία δημιουργούνται τα πάντα.
Ο Ζευς είναι ο πυθμένας της γης και του έναστρου ουρανού.
Ο Ζευς έγινε άνδρας και αθάνατη νύμφη.
Ο Ζευς είναι η πνοή των πάντων, η ορμή του ακούραστου πυρός,
η ρίζα της θάλασσας. Ο Ζευς είναι ο ήλιος και η σελήνη.
Ο Ζευς με τους λαμπρούς κεραυνούς είναι η αρχή των πάντων…)
1. Συριανός, Σχόλια στα “Μετά τα φυσικά” του Αριστοτέλη:
ταῦτα <κατὰ> τὸ ἀληθὲς ἱστόρηται περὶ τῶν θεολόγων· ἐκεῖνοι γὰρ Νύκτα μὲν καὶ Οὐρανόν φασι βασιλεύειν καὶ πρὸ τούτων τὸν μέγιστον αὐτῶν πατέρα “τὸν τόθ’ ἑλὼν διένειμε θεοῖς θνητοῖσί τε κόσμον, οὗ πρῶτος βασίλευσε περικλυτὸς Ἠρικεπαῖος”, μεθ’ ὃν ἡ Νύξ “σκῆπτρον ἔχουσ’ ἐν χερσὶν <ἀριπρεπὲς> Ἠρικεπαίου”.
2. Πρόκλος, Σχόλια στον Τίμαιο του Πλάτωνα:
πάλαι γὰρ ὁ <θεολόγος> ἔν τε τῷ Φάνητι τὴν
δημιουργικὴν αἰτίαν ἀνύμνησεν· ἐκεῖ γὰρ ἦν τε καὶ προῆν,
ὥσπερ ἔφη καὶ αὐτός,
<Βρόμιός τε μέγας καὶ Ζεὺς ὁ πανόπτης>,
ἵνα δὴ τῆς διττῆς δημιουργίας ἔχῃ τὰς οἱονεὶ πηγάς· καὶ
ἐν τῷ Διὶ τὴν παραδειγματικήν· Μῆτις γὰρ αὖ καὶ οὗτός
ἐστιν, ὥς φησι
<καὶ Μῆτις πρῶτος γενέτωρ καὶ Ἔρως πολυτερπής>,
αὐτὸς δὲ ὁ Διόνυσος καὶ Φάνης καὶ Ἠρικεπαῖος συνεχῶς
ὀνομάζεται.
.……………………………
θεῶν βασιλέας
παραδέδωκεν Ὀρφεὺς κατὰ τὸν τέλειον ἀριθμὸν τῶν ὅλων
προεστηκότας Φάνητα Νύκτα Οὐρανὸν Κρόνον Δία Διόνυ-
σον· πρῶτος γὰρ ὁ Φάνης κατασκευάζει τὸ σκῆπτρον·
<καὶ πρῶτος βασίλευσε περικλυτὸς Ἠρικεπαῖος>·
δευτέρα δὲ ἡ Νύξ, δεξαμένη παρὰ τοῦ πατρός, τρίτος δὲ
<ὁ> Οὐρανὸς παρὰ τῆς Νυκτός, καὶ τέταρτος ὁ Κρόνος,
βιασάμενος, ὥς φασι, τὸν πατέρα, καὶ πέμπτος ὁ Ζεύς,
κρατήσας τοῦ πατρός, καὶ μετὰ τοῦτον ἕκτος ὁ Διόνυσος.
3. Δαμάσκιος, Περί των πρώτων Αρχών:
Καὶ γὰρ <Ὀρφεύς>·
ἔπειτα δ’ ἔτευξε μέγας Κρόνος αἰθέρι δίῳ
ὠεὸν ἀργύφεον.
Η θεογονία του Ομήρου: Θεών γένεσις
Οι μαρτυρίες που βρίσκονται στην Ιλιάδα του Ομήρου σχετικά με τη γέννηση των θεών και τη δημιουργία του κόσμου είναι σκορπισμένες αλλά αρκετές έτσι ώστε να σχηματίσουμε μια ιδέα για τη θεολογία του Ομήρου. Ο Όμηρος θεωρεί σαν πρώτη αρχή από την οποία γεννήθηκαν οι θεοί τον Ωκεανό.
«ποταμοίο ρέεθρα Ωκεανοίο, ός περ γένεσις πάντεσσι τέτυκται»
(ο ποταμός Ωκεανός με τα ρεύματά του υφίσταται σαν πηγή υπάρξεως όλων των όντων)
Ιλιάδα, Ξ, 246 (Ο Ωκεανός είναι η έσχατη περιοχή του σύμπαντος, γιατί δεν εκβάλλει σε κάποιο άλλο, ξένο ως προς τον εαυτό του ρεύμα, αλλά τα ρεύματά του επανέρχονται στην ίδια του την κοίτη.)
Σύμφωνος με τους παλιούς μύθους ο Όμηρος επαναλαμβάνει ότι ο πρώτος θεός του κόσμου ήταν ο Ωκεανός. Ο Ωκεανός όταν ζευγάρωσε με τη σύζυγό του Τηθύν απόκτησε παιδιά τους άλλους θεούς. Σημαντική θέση σε αυτήν την ιεραρχία κατέχει και ο Ουρανός από τον οποίο κατάγονται θεοί, αφού και οι Ολύμπιοι θεοί και οι Τιτάνες αποκαλούνται Ουρανίωνες.
Ο Δίας με τον Κρόνο αγωνίζονται για την εξουσία ανάμεσα στους θεούς και ο ηττημένος Κρόνος μαζί με τους Τιτάνες εξορίζεται στον Τάρταρο, στην έσχατη δηλαδή περιοχή του σύμπαντος, σύμφωνα με την αρχαία ελληνική αντίληψη.
Κατόπιν κληρώσεως οι τρεις γιοι του Κρόνου, Ζευς (Δίας), Ποσειδών και Άδης κυριαρχούν στον ουρανό, στη θάλασσα και στον Κάτω κόσμο αντίστοιχα. Όσο για τη γη συμφωνούν να την κυβερνούν κι οι τρεις από κοινού. Ανώτερος όλων θεωρείται ο Ζευς, ο οποίος ονομάζεται «πατέρας θεών και ανθρώπων» και παίρνει το επίθετο «Κρονίδης» και με αυτό χαρακτηρίζεται σαν ο διάδοχος στην εξουσία του Κρόνου, αφού δηλώνεται σαν ο κύριος κληρονόμος αυτής. Με την Ήρα έχει αποκτήσει τον Άρη, με τη Λητώ τον Απόλλωνα και την Άρτεμη, με τη Διώνη την Αφροδίτη. Παιδιά του είναι ακόμα η Αθηνά, ο Ήφαιστος, οι Μούσες, οι Νύμφες των βουνών, η Άτη, οι Λιτές.
Παραπομπές σε ραψωδίες και στίχους της Ιλιάδας, Ξ, 201 – Ε, 898 – Θ, 479 – Ο, 187 – Ξ, 362 – Ε, 370 – Ε, 880 – Ζ, 420.
Ο Όμηρος έχει απασχολήσει τους αρχαίους μελετητές ακόμη και για την ετυμολογία του ονόματός του. Ο Έφορος (έζησε μεταξύ του 405 και 330 π.Χ., μαθητής του Ισοκράτη), υποστήριξε ότι το όνομα Ὀμηρος δηλώνει τον τυφλό (ὁ μῆ ὁρῶν). Μεταγενέστεροι υποστήριξαν ότι το όνομα φανερώνει αυτόν που συναρμολόγησε διάφορα ανεξάρτητα επικά άσματα (ὁμοῦ ἂρω). Άλλοι το ταυτίζουν με το όνομα του αρχαίου αοιδού από τη Θράκη του Θάμυρι και ισχυρίζονται ότι το όνομα αυτό φανερώνει εν γένει τον ποιητή.
Η Θεογονία του Φερεκύδη: Ζας, Κρόνος – Χρόνος και Χθονίη
Ο Φερεκύδης ο Σύριος με το έργο του Πεντέμυχος ή Επτάμυχος παρουσιάζει μια πολύ προσωπική θεώρηση της Θεογονίας. Σκοπός του ήταν να δώσει νέες απαντήσεις σε παραδοσιακού τύπου θεογονικά ερωτήματα. Για το Φερεκύδη τα πρωταρχικά όντα υφίστανται ανέκαθεν και έχουν τα ονόματα Ζας, Κρόνος (Χρόνος) και Χθονίη. Με αυτόν τον τρόπο ο Φερεκύδη θέλησε να λύσει το θεογονικό πρόβλημα της παρουσίας του κυρίαρχου θεού τοποθετημένου πάνθεον της γενεαλογίας των θεών. Πιθανότατα στο πρόσωπο του Ζα να συμπίπτουν ο Ουρανός κα ο Ζευς.
Ζὰς μὲν καὶ Χρόνος ἦσαν ἀεὶ καὶ Χθονίη· Χθονίηι δὲ
ὄνομα ἐγένετο Γῆ, ἐπειδὴ αὐτῆι Ζὰς γῆν γέρας διδοῖ
Οι κοσμικές περιοχές: Η Χθονίη εκπροσωπεί τη γη, αλλά μόνο μετά το γάμο της με το Ζα παίρνει τις ιδιότητες και το όνομα της Γης. Ο Δίας υφαίνει για αυτό το σκοπό, σαν γαμήλιο δώρο, επάνω στην «υπόπτερον δρυν» ένα γαμήλιο πέπλο που δωρίζει στη Χθονίη, τη νύφη. Από την ένωση του Ζα και της Χθονίης και από την εκροή σπέρματος του Κρόνου – Χρόνου γεννήθηκαν κοσμικές περιοχές. Στους μυχούς αυτών των περιοχών γεννήθηκαν άλλες θεότητες. Έτσι γεννήθηκε ο θεός Οφιονέας ο οποίος οδήγησε την παράταξή του ενάντια στην παράταξη του Κρόνου σε αγώνα για την κυριαρχία του ουρανού. Οι ηττημένοι γκρεμίστηκαν στον Ωγηνό, δηλαδή στον Ωκεανό. Ο Απολλώνιος ο Ρόδιος αναφέρει ότι ο Οφίων και η πάρεδρός του Ευρυνόμη, κόρη του Ωκεανού, βασίλευαν στους Τιτάνες, πριν από την εποχή του Κρόνου και της Ρέας. Ο Κρόνος και η Ρέα πήραν την εξουσία και γκρέμισαν τον Οφίωνα και την Ευρυνόμη στον Τάρταρο. Ο Φερεκύδης θεωρεί, ότι ο Δίας μεταμορφώθηκε σε Έρωτα.
Απολλόδωρος: Οὐρανός πρῶτος τοῦ παντός ἐδυνάστευσε κόσμου…
Ουρανός – Γη: Ο Απολλόδωρος αρχίζει τη θεογονία του με τον Ουρανό ο οποίος ήταν ο πρώτος που εξουσίαζε το σύμπαν. Πήρε γυναίκα του τη Γη και γέννησε μαζί της τους Εκατόγχειρες, τους Κύκλωπες και τους Τιτάνες. Αργότερα ο Ουρανός έδεσε και φυλάκισε τους Κύκλωπες στον Τάρταρο, έναν σκοτεινό τόπο στον Άδη, που απέχει από τη γη όσο απέχει η γη από τον ουρανό. Αγανακτισμένη από το χαμό των παιδιών της που πετάχτηκαν στον Τάρταρο, η Γη πείθει τους Τιτάνες να επιτεθούν εναντίον του πατέρα τους και οπλίζει τον μικρότερο από τους Τιτάνες, τον Κρόνο, με ένα ατσάλινο δρεπάνι. Εκείνοι με εξαίρεση τον Ωκεανό, του επιτίθενται και ο Κρόνος του αποκόπτει τα γεννητικά όργανα με το δρεπάνι που του είχε δώσει η μητέρα του και τα ρίχνει στη θάλασσα. Από το αίμα του Ουρανού γεννήθηκαν οι Ερινύες. Έτσι αφού τον έριξαν από το θρόνο, οι Τιτάνες, επανέφεραν τα αδέλφια τους από τον Τάρταρο και παρέδωσαν την εξουσία στον Κρόνο.
Η προφητεία του Ουρανού: Όταν ο Κρόνος ανέλαβε την εξουσία έδεσε και φυλάκισε κι αυτός με τη σειρά του τους Κύκλωπες στον Τάρταρο και πήρε για σύζυγό του την αδελφή του Ρέα. Ο Ουρανός και η Γη προφήτεψαν για το μέλλον του και επέμεναν πως θα του αρπάξει το θρόνο το ίδιο του το παιδί. Μπροστά σε αυτήν την προφητεία ο Κρόνος κατάπινε όποιο παιδί του γεννούσε η Ρέα. Εκείνη όμως γέννησε κρυφά το Δία σε ένα σπήλαιο της Κρήτης και παρέδωσε το παιδί στους Κουρήτες και στις νύμφες Αδράστεια και Ίδη για να το αναθρέψουν. Η Ρέα, για να μην υποπτευθεί τίποτα ο Κρόνος, τύλιξε στα σπάργανα μια πέτρα, αντί του νεογέννητου Διός και την έδωσε στον Κρόνο να την καταπιεί.
Οι Ολύμπιοι θεοί: Όταν μεγάλωσε ο Δίας συνεργάστηκε με τη Μήτι, κόρη του Ωκεανού, η οποία έδωσε στον Κρόνο να πάρει κάποιο φάρμακο. Το φάρμακο ήταν τόσο ισχυρό που ο Κρόνος αναγκάστηκε να εξεμέσει τα παιδιά που είχε καταπιεί. Με τη βοήθειά τους ο Δίας κήρυξε τον πόλεμο στον Κρόνο και στους Τιτάνες. Μετά από δέκα χρόνια πολέμου η Γη προφήτεψε στο Δία πως θα κέρδιζε μόνο αν είχε για συμμάχους του τους φυλακισμένους στον Τάρταρο Κύκλωπες. Ο Δίας τους απελευθέρωσε κι εκείνοι χάρισαν στο Δία τη βροντή, την αστραπή και τον κεραυνό, στον Πλούτωνα την περικεφαλαία και στον Ποσειδώνα την τρίαινα. Έτσι οπλισμένοι με τα δώρα των Κυκλώπων νίκησαν τους Τιτάνες κι αφού τους φυλάκισαν στον Τάρταρο εγκατέστησαν φρουρούς τους Εκατόγχειρες. Ο Δίας με τα αδέλφια μοίρασαν με κλήρο την εξουσία. Στο Δία έτυχε η εξουσία του ουρανού, στον Ποσειδώνα η εξουσία της θάλασσας και στον Πλούτωνα το βασίλειο του Άδη.
Ησίοδος : Ησιόδεια Ανθρωπογονία
Σύμφωνα με τον Ησίοδο ο Δίας και ο Προμηθέας βρίσκονταν σε μεγάλη αντιμαχία. Έτσι με εντολή του Δία ο Ήφαιστος πλάθει με χώμα και νερό την Πανδώρα,την πρώτη γυναίκα. Η Αφροδίτη και οι Χάριτες τη στολίζουν με χάρη, η Αθηνά της διδάσκει τις τέχνες και τέλος ο Ερμής της φυτεύει μέσα στα στήθη της τα ψέματα και τα πλάνα λόγια που μπορούν να προκαλέσουν μεγάλη συμφορά. Η Πανδώρα άνοιξε και το καπάκι από το κουτί που περιείχε όλα τα κακά του κόσμου κι έτσι «μύρια πάθη στους ανθρώπους σκόρπισαν».
Πρωταγόρας -Πλατωνικός διάλογος: Σύμφωνα με τον πλατωνικό διάλογο οι θεοί έπλασαν τα ζώα μέσα από γη και φωτιά, σμίγοντας και όσα με τη φωτιά και με τη γη γίνονταν κράμα. Όταν έπρεπε να τα στείλουν στο φως πρόσταξαν τον Προμηθέα και τον Επιμηθέα να τα στολίσουν και να μοιράσουν δυνάμεις στο καθένα, όπως έπρεπε. Ο Προμηθέας ζήτησε από τον Επιμηθέα να κάνει τη διανομή, αλλά επειδή ο δεύτερος δεν ήταν όσο σοφός απαιτούσε το έργο έκανε κακή διαχείριση, ξόδεψε όλες τις δυνάμεις και άφησε αστόλιστο το γένος των ανθρώπων.
Ο Προμηθέας ψάχνοντας να βρει σωτηρία για τους ανθρώπους έκλεψε από τον Ήφαιστο και την Αθηνά την έντεχνη σοφία μαζί με τη φωτιά και τους τα χάρισε. Βέβαια για την πράξη του αυτή ο Προμηθέας τιμωρήθηκε σκληρά από τους θεούς. Σε άλλους μύθους ο Προμηθέας ενώνεται με την πρώτη γυναίκα την Πανδώρα, που γεννά το Δευκαλίωνα και την Πύρρα και γίνεται ο γενάρχης των ανθρώπων γενικά και των Ελλήνων ειδικά. Ο Προμηθέας δίδαξε στους ανθρώπους τις τέχνες και τις επιστήμες με τις οποίες επιβίωσαν.
Ο Δευκαλίωνας και η Πύρρα: Στον Πίνδαρο και στον Απολλόδωρο συναντάμε μετακατακλυσμιαίες ανθρωπογονίες. Τα πολύ παλιά χρόνια επειδή οι άνθρωποι είχαν γίνει κακοί ο Δίας αποφάσισε να τους εξαφανίσει με κατακλυσμό. Με συμβουλή του Προμηθέα (του προστάτη των ανθρώπων) ο Δευκαλίωνας κατασκεύασε μια λάρνακα και κλείστηκε μέσα σε αυτήν μαζί με τη γυναίκα του την Πύρρα και όλα τα απαραίτητα εφόδια. Όταν τα νερά του κατακλυσμού σκέπασαν τα πάντα, η λάρνακα του Δευκαλίωνα που ταξίδευε πολλές μέρες προσάραξε σε μια βουνοκορφή, στον Παρνασσό (ή στην Όρθρη ή στον Άθω ή στη Δωδώνη). Όταν η βροχή σταμάτησε και τα νερά αποτραβήχτηκαν ο Δευκαλίωνας και η Πύρρα βγήκαν από τη λάρνακα και αφού ευχαρίστησαν το Δία που τους έσωσε του ζήτησαν να δημιουργήσει εκ νέου ανθρώπους.
Ακολουθώντας τις οδηγίες του θεού, ο Δευκαλίων και η Πύρρα σκέπασαν τα πρόσωπά τους και στη συνέχεια έπαιρναν πέτρες από τη γη και τις έριχναν πίσω από την πλάτη τους χωρίς να κοιτάζουν. Από τα λιθάρια που έριξε ο Δευκαλίωνας γεννήθηκαν οι άνδρες, ενώ από τα λιθάρια που έριξε η Πύρρα γεννήθηκαν οι γυναίκες. Οι άνθρωποι που δημιουργήθηκαν από τις πέτρες ονομάστηκαν λαός, δηλαδή οι άνθρωποι που γεννήθηκαν από τις πέτρες, επειδή στα αρχαία Ελληνικά η πέτρα ονομάζεται Λας. Από το Δευκαλίωνα και την Πύρρα γεννήθηκε και ο Έλληνας, από τον οποίο έλκουμε το όνομά τους οι Έλληνες.
Συμπόσιον Πλάτωνος: Σύμφωνα με αυτόν το μύθο το ανθρώπινο γένος στην αρχή διακρινόταν σε τρία φύλα, αρσενικό, θηλυκό και μεικτό. Το κάθε σώμα ήταν σφαιρικό και είχε διπλές σειρές από μέλη και όργανα. Διέθετε υπερβολική δύναμη και αλαζονεία, και οι θεοί επειδή ήθελαν να περιορίσουν αυτά τα φαινόμενα έκοψαν το κάθε σώμα στα δύο, δηλαδή από κάθε σώμα δημιουργήθηκαν δυο άνθρωποι. Οι άνθρωποι αυτοί επειδή είναι και επειδή νιώθουν μισοί επιδιώκουν με τον έρωτα, ετεροφυλόφιλο ή ομοφυλόφιλο, να ενωθούν πάλι με το χαμένο μισό τους. Ο Πλάτωνας ξεφεύγοντας από τη φυσιογνωμία του μύθου προσπαθεί να εξηγήσει την οποιαδήποτε ερωτική έλξη σαν τάση επανασύνδεσης του καθενός με το χαμένο κομμάτι του.
Απολλόδωρος: Οὐρανός πρῶτος τοῦ παντός ἐδυνάστευσε κόσμου…
Ουρανός – Γη: Ο Απολλόδωρος αρχίζει τη θεογονία του με τον Ουρανό ο οποίος ήταν ο πρώτος που εξουσίαζε το σύμπαν. Πήρε γυναίκα του τη Γη και γέννησε μαζί της τους Εκατόγχειρες, τους Κύκλωπες και τους Τιτάνες. Αργότερα ο Ουρανός έδεσε και φυλάκισε τους Κύκλωπες στον Τάρταρο, έναν σκοτεινό τόπο στον Άδη, που απέχει από τη γη όσο απέχει η γη από τον ουρανό. Αγανακτισμένη από το χαμό των παιδιών της που πετάχτηκαν στον Τάρταρο, η Γη πείθει τους Τιτάνες να επιτεθούν εναντίον του πατέρα τους και οπλίζει τον μικρότερο από τους Τιτάνες, τον Κρόνο, με ένα ατσάλινο δρεπάνι. Εκείνοι με εξαίρεση τον Ωκεανό, του επιτίθενται και ο Κρόνος του αποκόπτει τα γεννητικά όργανα με το δρεπάνι που του είχε δώσει η μητέρα του και τα ρίχνει στη θάλασσα. Από το αίμα του Ουρανού γεννήθηκαν οι Ερινύες. Έτσι αφού τον έριξαν από το θρόνο, οι Τιτάνες, επανέφεραν τα αδέλφια τους από τον Τάρταρο και παρέδωσαν την εξουσία στον Κρόνο.
Η προφητεία του Ουρανού: Όταν ο Κρόνος ανέλαβε την εξουσία έδεσε και φυλάκισε κι αυτός με τη σειρά του τους Κύκλωπες στον Τάρταρο και πήρε για σύζυγό του την αδελφή του Ρέα. Ο Ουρανός και η Γη προφήτεψαν για το μέλλον του και επέμεναν πως θα του αρπάξει το θρόνο το ίδιο του το παιδί. Μπροστά σε αυτήν την προφητεία ο Κρόνος κατάπινε όποιο παιδί του γεννούσε η Ρέα. Εκείνη όμως γέννησε κρυφά το Δία σε ένα σπήλαιο της Κρήτης και παρέδωσε το παιδί στους Κουρήτες και στις νύμφες Αδράστεια και Ίδη για να το αναθρέψουν. Η Ρέα, για να μην υποπτευθεί τίποτα ο Κρόνος, τύλιξε στα σπάργανα μια πέτρα, αντί του νεογέννητου Διός και την έδωσε στον Κρόνο να την καταπιεί.
Οι Ολύμπιοι θεοί: Όταν μεγάλωσε ο Δίας συνεργάστηκε με τη Μήτι, κόρη του Ωκεανού, η οποία έδωσε στον Κρόνο να πάρει κάποιο φάρμακο. Το φάρμακο ήταν τόσο ισχυρό που ο Κρόνος αναγκάστηκε να εξεμέσει τα παιδιά που είχε καταπιεί. Με τη βοήθειά τους ο Δίας κήρυξε τον πόλεμο στον Κρόνο και στους Τιτάνες. Μετά από δέκα χρόνια πολέμου η Γη προφήτεψε στο Δία πως θα κέρδιζε μόνο αν είχε για συμμάχους του τους φυλακισμένους στον Τάρταρο Κύκλωπες. Ο Δίας τους απελευθέρωσε κι εκείνοι χάρισαν στο Δία τη βροντή, την αστραπή και τον κεραυνό, στον Πλούτωνα την περικεφαλαία και στον Ποσειδώνα την τρίαινα. Έτσι οπλισμένοι με τα δώρα των Κυκλώπων νίκησαν τους Τιτάνες κι αφού τους φυλάκισαν στον Τάρταρο εγκατέστησαν φρουρούς τους Εκατόγχειρες. Ο Δίας με τα αδέλφια μοίρασαν με κλήρο την εξουσία. Στο Δία έτυχε η εξουσία του ουρανού, στον Ποσειδώνα η εξουσία της θάλασσας και στον Πλούτωνα το βασίλειο του Άδη.
Ο Απολλόδωρος ήταν Αθηναίος και έζησε περίπου το 2ο αι. π.κ.ε. Στη Βιβλιοθήκη του κατέγραψε τους μύθους από τις πρώτες θεογονίες έως τα χρόνια του Θησέα. Πολλά από τα έργα του έχουν χαθεί. Ανάμεσά τους και 24 βιβλία Περί Θεών.
