Guardian: Ο Αριστοτέλης είναι ο απόλυτος «γκουρού» της ευτυχίας!

Ο αρχαίος φιλόσοφος είναι ο μόνος που μπορεί να μας διδάξει πώς να πετύχουμε την περίφημη ευδαιμονία, ισχυρίζεται Βρετανή καθηγήτρια.

Έχεις κατεβάσει την εφαρμογή ψυχικής υγειας Headspace, γνωριζεις απέξω κι ανακατωτά όλες τις στάσεις γιόγκας, και έχεις μελετήσει τα γραπτά του Φρόιντ. 

Τι μπορεί λοιπόν να σου πει για την ευτυχία ένας τύπος που έζησε πριν από 23 αιώνες, διερωτάται σε άρθρο της στον Guardian η αρθρογράφος Lisa Allardice.

Την απάντηση δίνει από το ξεκίνημα κιόλας του άρθρου η καθηγήτρια Edith Hall, σύμφωνα με την οποία ο Αριστοτέλης είναι ο αρχαίος φιλόσοφος και επιστήμονας Αριστοτέλης είναι ο απόλυτος «γκουρού» της ευτυχίας. «Ο Αριστοτέλης τα έκανε όλα πρώτος και καλύτερα. Γιατί λοιπόν να μην ανατρέξεις στην πηγή, στον πρώτο εγκέφαλο που έβγαλε νόημα από τη ζωή; Νομίζω ότι οι αντιλήψεις που διατηρούσαν οι άνθρωποι για χιλιάδες χρόνια μπορούν να μας προσφέρουν ανακούφιση»

αναφέρει χαρακτηριστικά η καθηγήτρια.

Στο νέο της βιβλίο με τίτλο «Ο τρόπος του Αριστοτέλη», υπόσχεται να διδάξει στον αναγνώστη «πώς η αρχαία σοφία μπορεί να αλλάξει τη ζωή του» και πιο συγκεκριμένα πώς μπορεί να επιτύχει την περίφημη ευδαιμονία. Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, γράφει η Hall «Ο απόλυτος στόχος της ανθρώπινης ζωής είναι απλώς η ευτυχία, δηλαδή η ανεύρεση ενός στόχου ώστε ένας άνθρωπος να εκπληρώσει το δυναμικό του και η βελτίωση της συμπεριφοράς ώστε να γίνει η καλύτερη εκδοχή του εαυτού του. Είναι η αρχαία έκδοση της γνωστής αφίσας με σλόγκαν «δούλευε σκληρά και φέρσου ευγενικά», αλλά χωρίς την cool γραμματοσειρά».

«Ο Αριστοτέλης εγκρίνει το φαγητό, το ποτό και το σεξ, αλλά τα πάντα με μέτρο (κάτι στο οποίο επιμένει). Πιστεύει ότι η ξεκούραση είναι πιο σημαντική από την εργασία. Ότι όλοι έχουμε έμφυτα ταλέντα και ότι δεν φτάνουμε στην ακμή μας πριν τα 49 μας χρόνια. Τι κακό μπορεί να έχει αυτή η θεωρία; Ωστόσο, ο πιο σημαντικός ισχυρισμός του είναι ότι η ευτυχία μπορεί να επιτευχθεί από τον καθένα - Πρέπει απλά να αποφασίσεις να γίνεις ευτυχισμένος», αναφέρει η αρθρογράφος του Guardian.

Σύμφωνα με τη συγγραφέα του «Τρόπου του Αριστοτέλη», ο αρχαίος φιλόσοφος έβλεπε την ευτυχία όχι ως κατάσταση, αλλά ως δραστηριότητα. «Είναι κάτι που πρέπει να επιδιώκεις κάθε μέρα της ζωής σου, σε κάθε αλληλεπίδραση με τον κόσμο γύρω σου, με κάθε απόφαση που παίρνεις. Πρέπει να την επιδιώκεις σταθερά και αποφασιστικά μέχρι να σου γίνει συνήθεια».

Όπως όλα τα πράγματα στη ζωή, υπογραμμίζει η Hall, έτσι και η ευτυχία χρειάζεται προγραμματισμό. «Ο Πλάτωνας, δάσκαλος του Αριστοτέλη, είχε πει ότι η ζωή χωρίς σκέψη δεν είναι ζωή που αξίζει να ζεις. Ο Αριστοτέλης θα έλεγε ότι η ζωή χωρίς προγραμματισμό έχει λιγότερες πιθανότητες να είναι ευτυχισμένη. Ο προγραμματισμός είναι το παν»!

protothema.gr

Ανακαλύπτω

Η ιερή ανατομία του σύμπαντος μέσα στον άνθρωπο κατά τον Πλάτωνα

Ο Πλάτωνας στο βιβλίο του Τίμαιος ή Περί Φύσεως, εξηγεί διεξοδικά την κατασκευή του ανθρώπινου σώματος.

Ο εγκέφαλος έλεγε, είναι το όργανο στο ανθρώπινο σώμα που μέσα σε αυτόν βρίσκεται αναμεμιγμένη η ψυχή. Μέσα στον εγκέφαλο βρίσκεται η θεία συνείδηση. Ο εγκέφαλος βρίσκεται στο κεφάλι, το υψηλότερο μέρος του ανθρώπινου σώματος. 

Ο νωτιαίος μυελός που είναι η συνέχεια του εγκεφάλου, διατρέχει όλη την σπονδυλική στήλη. (Οι αρχαίοι Έλληνες την ονόμαζαν ιερά σήραγγα ή ιερό καλάμι ή σωλήνα). Ο νωτιαίος μυελός καταλήγει στο χαμηλότερο σημείο του σώματος που είναι και το πλησιέστερο στη γη. 

Το σπέρμα είναι στην ουσία ένα είδος εγκεφαλονωτιαίου μυελού. Αυτός ο μυελός ή η πνευματική ουσία είναι τόσο ισχυρή που μπορεί με την είσοδο της στη μήτρα να παράγει καινούρια ζωή. Η θεία συνείδηση αναμεμιγμένη με τις ουσίες του σώματος, κατεβαίνει από ψηλά στο κεφάλι και καταλήγει στο χαμηλότερο ενεργειακό κέντρο.

Αυτό το κέντρο ονομάζεται Μουλαντάρ στα σανσκριτικά και σημαίνει υποστηρικτική ρίζα. Όλες οι ουσίες του σώματος καταλήγουν σε αυτή την υποστηρικτική ρίζα. Σε αυτή την υποστηρικτική ρίζα υπάρχει υψηλή συγκέντρωση χυμού ή μυελού.

 Μέσα στον μυελό κρύβεται η πνευματική ενέργεια και αυτή καταλήγει μέσω των υγρών του σώματος στο κατώτερο κέντρο. Όταν γίνεται άσκοπη κατασπατάληση των υγρών του σώματος γίνεται κατασπατάληση της ενέργειας της ψυχής. Ή γίνεται κατασπατάληση της πνευματικής καθαρότητας. 

Αυτό συμβαίνει γιατί η φυσική ουσία που στο σώμα συγκεντρώνει τον αιθέρα και το άρωμα της ψυχής, είναι το εγκεφαλονωτιαίο υγρό. Δεν υπάρχει όμως καμία «αμαρτία» πίσω από την κατασπατάληση της ενέργειας της ψυχής. 

Απλά πίσω από την άσκοπη κατασπατάληση, υπάρχει η άγνοια για την φύση των πραγμάτων και ταυτόχρονα η λεγόμενη προσκόλληση στα κατώτερα στρώματα.

Ας σταθούμε για λίγο στα λόγια του Πλάτωνα για την κατασκευή του ανθρώπινου σώματος.

Μέσα σε αυτή την κατασκευή και μέσα στο υλικό σώμα βρίσκεται ο Θεός. Ο Θεός είναι αναμεμιγμένος με μαεστρία μέσα στο υλικό σώμα. Η συγκεκριμένη θεολογική γνώση του Πλάτωνα, έρχεται και κουμπώνει με την ανατολική γνώση περί θεότητας. Η ανατολική θεολογία στηρίζεται εξ ολοκλήρου στην γνώση της ύπαρξης του Θεού μέσα στο σώμα. Μέσα σε κάθε σώμα και αναμεμιγμένο μέσα στα υγρά, τις σάρκες και τον σκελετό, έχει γίνει πρόβλεψη να βρίσκεται ο δημιουργός. Αυτό σαν γνώση είναι πολύ-πολύ σημαντική. Έτσι, το γεγονός ότι οι άνθρωποι κάνουν διαλογισμό γυρνώντας μέσα σε αυτούς για να βρουν τον Θεό, ακούγεται όμορφο και φυσιολογικό. Αναπαύει την καρδιά του ανθρώπου μια αληθινή γνώση σαν και αυτή.

Είναι χρειαζούμενο να ξέρεις ότι ο Θεός βρίσκεται, όντως, μέσα στον άνθρωπο. Υπάρχει σαν δυνατότητα μέσα σε αυτόν, εάν ο ίδιος κινηθεί προς αυτήν την κατεύθυνση. Μέσα στο σώμα το ίδιο και σε υλική μορφή, υπάρχει η ανάμιξη της θεϊκής ενέργειας. Εάν δεν κινηθεί όμως κάποιος προς τα επάνω, δεν πρόκειται ποτά να το διαπιστώσει. 

Το ανθρώπινο σώμα, μικρογραφία ολάκερης της ύπαρξης, εμπεριέχει μέσα σε αυτό, ακόμα και την υψηλότερη μορφή δημιουργίας. Ο άνθρωπος είναι ένα ακριβές αντίγραφο της δημιουργίας. Είναι υλοποιημένος καθ’ εικόνα και ομοίωση. Είναι καιρός να ακούσεις αυτά τα λόγια, γνωρίζοντας ότι αυτά, αντιπροσωπεύουν ολάκερη την αλήθεια. 

Ακριβώς, επειδή ο Θεός ήδη βρίσκεται μέσα σε αυτόν, υπάρχει η δυνατότητα να τον βρει. Οι άνθρωποι κοιτώντας προς τα επάνω, (μιλώντας για το θείο), αναγνωρίζουν το μέρος της δημιουργίας που βρίσκεται έξω από αυτούς. Το σωστότερο όμως, θα ήταν να εστιάζονταν μέσα σε αυτούς.

awakengr.com

Ανακαλύπτω

Η έννοια της Αυτονομίας

Όπως ήδη αναφέρθηκε η αυτονομία είναι μία έννοια που χρησιμοποιείται στην ηθική, οπότε γίνεται αναφορά για ηθική αυτονομία. Όταν η ηθική κρίση προέρχεται από το υποκείμενο που ενεργεί, η ηθική είναι αυτόνομη, ενώ όταν στηρίζεται σε κάτι έξω από αυτό, τότε αντίστοιχα η ηθική είναι ετερόνομη.

Η αυτόνομη ηθική στηρίζεται στον ίδιο τον άνθρωπο και επιχειρεί να τον βοηθήσει στον αυτοπροσδιορισμό του. Από την άλλη η ετερόνομη ηθική στηρίζεται κυρίως σε κάποια θρησκευτική αυθεντία ή στις διάφορες κοινωνικοπολιτικές ιδιεολογίες, που φαίνεται να καταπιέζει τον άνθρωπο.

Στην αυτόνομη ηθική ο ηθικός νόμος αναζητείται στον ίδιο τον άνθρωπο και τελικά ταυτίζεται με την ατομική επιθυμία του καθενός [2]. Έτσι πολλές φορές εσφαλμένα εκλαμβάνεται από το σύγχρονο άνθρωπο ως αυθαιρεσία, ενώ οι κύριοι εκπρόσωποι της θεμελίωσής της στην ηθική ουδέποτε υπονόησαν κάτι τέτοιο. Για παράδειγμα ο Καντ, ο σπουδαιότερος εκπρόσωπός της, ισχυρίζεται ότι ο ηθικός νόμος πρέπει να έχει καθολική ισχύ.

Θα ήταν χρήσιμο να εξεταστούν σύντομα οι καταβολές του προβληματισμού πάνω στην ηθική αυτονομία καθώς και η εξέλιξή της στους φιλοσόφους σε διάφορες εποχές.

1. Αρχαία Φιλοσοφική Σκέψη

Στην ελληνική φιλοσοφία αρχικά η έννοια της ελευθερίας αναφερόταν σε πολιτικό επίπεδο, στους νόμους της πόλης. Ο Αριστοτέλης, για παράδειγμα, συνδέει την ελευθερία με την ευδαιμονία, που εδώ ευδαιμονία είναι ο ενάρετος βίος, πάντα συνυφασμένος και τελειωμένος στην πόλη, καθώς ο άνθρωπος είναι «ζώον πολιτικόν» [4]. Μετά την πτώση της αρχαίας ελληνικής πόλης, το περιεχόμενο και η δομή της ελευθερίας αλλάζει [5], από πολιτική μετατρέπεται σε φιλοσοφική. Η ιδέα της εσωτερικεύεται, το άτομο αρχίζει να αναζητά καταφύγιο και απαλλαγή από τα δεινά στην εσωτερικότητά του [6]. Δεν υπάρχει μια σαφώς διατυπωμένη θέση των αρχαίων φιλοσόφων όσον αφορά την αυτονομία στην ηθική, παρά ταύτα, η διδασκαλία τους επιδεικνύει πολλά στοιχεία αυτόνομης ηθικής. Τέτοια στοιχεία είναι για παράδειγμα η δύναμη της λογικής και της ελεύθερης ανθρώπινης βούλησης για την διερεύνηση του αγαθού και τον καθορισμό της ηθικής. Αυτά αρκούν για να τους χαρακτηρίσει κάποιος μελετητής ως προδρόμους της ηθικής αυτονομίας .

α) Σοφιστές

Οι Σοφιστές εισήγαγαν τον υποκειμενισμό και τη σχετικοκρατία στην ηθική κρίση. Με το αξίωμα «πάντων χρημάτων μέτρον άνθρωπος» ο κάθε άνθρωπος αποτελεί βάση και θέτει δικά του κριτήρια στην ηθική. Σε αντίθεση με τον Σωκράτη που αναζητούσε την ηθική στην κοινή ανθρώπινη φύση, οι Σοφιστές πίστευαν ότι μπορούν να υπάρξουν τόσες ηθικές, όσες και τα ανθρώπινα άτομα. Στόχος των Σοφιστών ήταν να καταστήσουν τους μαθητές τους ικανούς πολιτικούς. Γι’ αυτόν τον λόγο δεν τους ενδιέφερε και πολύ η ευδαιμονία, αλλά η επιτυχία. Αυτή τους η θέση προσιδιάζει περισσότερο στη σημερινή αντίληψη περί αυτονομίας, κι όχι τόσο στους σημαντικότερους εκπροσώπους της [8].

β) Σωκράτης-Πλάτωνας-Αριστοτέλης

Κατά τον π. Νικόλαο Λουδοβίκο, ο Σωκράτης, για την εποχή του, διαθέτει μία πολύ «προχωρημένη εξατομίκευση», εισάγοντας έναν νέο τρόπο αυτογνωσίας, αυτοπροσδιορισμού και αυτοσυνειδησίας. «Διαθέτει έναν εαυτό βαθιά αυτόνομο». Κι όπως εύστοχα παρατηρεί ο ίδιος μελετητής: «Υπ’ αυτήν την έννοια θα λέγαμε ότι ο νεώτερος άνθρωπος κατάγεται από τον Σωκράτη στο βαθμό που είναι ένας άνθρωπος ο οποίος στρέφεται στον εαυτό του και αποφασίζει να ζυγίσει προσωπικά την αλήθεια, να την αξιοποιήσει σε υπαρξιακό επίπεδο».

Ο Σωκράτης έθεσε το αίτημα της εσωτερικής αυτονομίας του ανθρώπου. Ειδικά με την διαλεκτική μέθοδο, διατυπώνοντας δηλαδή μία πρόταση σε έναν κοινό άνθρωπο που ασκούσε μία τέχνη, προσπαθούσε να του «βγάλει» τη γνώση του πράγματος που έκανε. Με μια σειρά από μεγαλοφυείς ερωτήσεις, αποδείκνυε στον ερωτώμενο ότι δεν ήξερε το βάθος του πράγματος που ασκούσε, με αποτέλεσμα να προκαλούνταν στον ίδιο η απορία. Με τον ίδιο τρόπο δημιουργούνταν και το ερώτημα για μια προσωπική πρόσληψη των μεγάλων φυσικών, κοινωνικών, θεσμικών και θρησκευτικών θεσπισμάτων.

Με τον Σωκράτη συμφωνεί κατά μεγάλο μέρος ο μαθητής του Πλάτωνας. Σε αντίθεση με τους Σοφιστές, αναζητεί την αλήθεια και την ευδαιμονία κι όχι την πολιτική ή κοινωνική επιτυχία. Αυτός, όπως και ο Σωκράτης, απορρίπτει τον υποκειμενισμό και την σχετικοκρατία των Σοφιστών. Ο Αριστοτέλης, ενώ θέτει κι αυτός την λογική ως το μέσω με το οποίο αναζητείται η το αγαθό, το θεωρεί αναλογική πραγματικότητα κι όχι οντολογική. Στις απόψεις του συναντάται η έννοια της αυτονομίας, καθορίζοντας αρετή την μεσότητα πολλών μεταβλητών.

γ) Στωϊκισμός

Σπέρματα της ηθικής αυτονομίας υπάρχουν και στον στωϊκό φιλόσοφο Επίκτητο, ο οποίος θεωρεί την ελευθερία ως το ύψιστο αγαθό του ανθρώπου, που τελικά τοποθετείται στο εσωτερικό του και ταυτίζεται με την ουσία της ύπαρξής του. Πρόκειται για εσωτερική ελευθερία που έχει ως σκοπό την εσωτερική γαλήνη κι όχι την ευημερία. Είναι η κυριαρχία πάνω στις ορμές και τις ορέξεις του εαυτού, οπότε για τον Επίκτητο η ελευθερία δεν εξαρτάται από εξωτερικές δομές και παροχές. Ένας δούλος μπορεί να είναι ελεύθερος κι ένας ελεύθερος μπορεί να είναι δούλος [13]. Στοιχεία αυτόνομης ηθικής εδώ είναι ότι αυτή η εσωτερική ελευθερία κερδίζεται με την ίδια τη δύναμη του λόγου και μέσω την αυτοδύναμης βούλησης του ανθρώπου, η οποία είναι παντοδύναμη.

pemptousia.gr - Χριστόφορος Παπαδόπουλος, Θεολόγος

Ανακαλύπτω

Πλάτων και η Ολιστική θεώρηση της Υγείας

Αυτό το κείμενο, που ο καθένας θα μπορούσε να το θεωρήσει εντελώς επίκαιρο σήμερα, γράφτηκε πριν από δυόμιση χιλιάδες χρόνια από τον Έλληνα φιλόσοφο, Πλάτωνα.

Δυστυχώς αυτά που κατέγραψε πριν από είκοσι πέντε αιώνες ο Πλάτων ισχύουν απόλυτα και για τη σημερινή μας εποχή και εκφράζουν το βασικό πρόβλημα της σύγχρονης θεραπευτικής, που δεν είναι άλλο από αυτό που αναφέρεται σε φράση του πιο κάτω κειμένου, το ότι δηλαδή οι γιατροί κάνουν το λάθος να χωρίζουν το πνεύμα (την ψυχή) από το σώμα.

ΠΛΑΤΩΝ ΧΑΡΜΙΔΗΣ 156b Περί Σωφροσύνης:

- Ένας λόγος παραπάνω για να σου μιλήσω μ' όλη την ειλικρίνεια για τους μαγικούς στίχους, τί λογής είναι αναρωτιόμουν, μάλιστα, τώρα δα, με ποιον τρόπο θα σ'έκανα να καταλάβεις τί είδος δύναμη έχουν. Λοιπόν Χαρμίδη,οι στίχοι είναι τέτοιοι που δεν μπορούν να γιατρέψουν μόνο το κεφάλι' ίσως θα έχεις ακούσει και συ καλούς γιατρούς, όταν τους ρωτάει ένας άρρωστος με πονόματο  να λένε ότι δεν είναι δυνατόν να γιατρέψουν χωριστά τα μάτια, αλλά ότι πρέπει να κάμουν θεραπεία για όλο το κεφάλι, προκειμένου να κάμουν καλά τα μάτια' και, ακόμη, ότι είναι ανόητο να νομίζει κανείς ότι μπορεί να θεραπευθεί το κεφάλι μόνο, ξεχωριστά από το υπόλοιπο σώμα. Ξεκινώντας λοιπόν, απ'αυτή την αντίληψη, ορίζουν δίαιτα για ολόκληρο το σώμα κι επιχειρούν να θεραπεύσουν το μέρος μαζί με το σύνολο. Ή μήπως δεν ξέρεις ότι αυτή είναι η θεωρία τους κι ότι αυτά έτσι γίνονται;

- "Βεβαίως,το ξέρω",είπε.

- "Κι η θεωρία αυτή σου φαίνεται σωστή, και την αποδέχεσαι΄"

- "Απολύτως",είπε

- Κι εγώ μόλις άκουσα οτι την αποδέχεται, πήρα θάρρος και λίγο-λίγο ξαναβρήκα την αυτοπεποίθησή μου και την όρεξη για συζήτηση. Και είπα:

"Το ίδιο συμβαίνει Χαρμίδη και με τους μαγικούς στίχους. Τους έμαθα εκεί πέρα, στο στρατό, από κάποιο Θράκα γιατρό, μαθητή του Ζαλμόξιδους, έναν από εκείνους που, καθώς λέγεται, έχουν την δύναμη να χαρίζουν στους ανθρώπους την αθανασία. Έλεγε λοιπόν,ο Θραξ εκείνος, οτι οι Έλληνες γιατροί έχουν δίκιο ακολουθώντας τη θεωρία που σου είπα,"αλλά", έλεγε ακόμη,"ο Ζαλμόξις, ο βασιλιάς μας, που είναι Θεός, λέγει οτι όπως δεν πρέπει να επιχειρούμε να γιατρέψουμε τα μάτια χωριστά απο το κεφάλι, ούτε το κεφάλι χωριστά από το σώμα, έτσι και το σώμα δεν πρέπει να το υποβάλλουμε σε θεραπεία χωριστά από την ψυχή, κι οτι αν οι περισσότερες αρρώστιες διαφεύγουν από τους Έλληνες γιατρούς, αιτία είναι οτι αυτοί αγνοούν το σύνολο που πρέπει να υποβάλλουν σε θεραπεία, και που αν αυτό δεν είναι καλά ούτε το μέρος μπορεί να είναι καλά". Γιατί όλα, έλεγε, από την ψυχή ξεκινάνε, και τα κακά και τα καλά στο σώμα και σ' ολόκληρο τον άνθρωπο, κι απ'αυτή απορρέουν πάνω του, όπως το κεφάλι στα μάτια και οτι πρέπει εκείνη πρώτα και κυρίως να θεραπεύουμε αν θέλουμε και το κεφάλι και το υπόλοιπο σώμα να είναι καλά. Και θεραπεύεται η ψυχή, έλεγε, αγαπητέ μου, με μερικούς μαγικούς στίχους, με κάτι ξόρκια, κι αυτά είναι οι καλοί λόγοι. Από τέτοιους λόγους γεννιέται στην ψυχή η Σωφροσύνη. Και άμα αυτή γεννηθεί και είναι μέσα στην ψυχή, εύκολα μπορούμε να δώσουμε την υγεία και στο κεφάλι και στο υπόλοιπο σώμα.


«Δύο επιστήμες βρήκαν οι άνθρωποι για τη φροντίδα του σώματος, την ιατρική και τη γυμναστική. Για τις αρρώστιες της ψυχής και τα πάθη της, φάρμακο είναι μόνο η φιλοσοφία»

Πλούταρχος (Ηθικά, 7 d)

Το είδαμε εδώ  

Ανακαλύπτω

Ντετερμινισμός

Σύμφωνα με το Φιλοσοφικό Λεξικό του Cambridge ντετερμινισμός είναι η άποψη ότι η κατάσταση του κόσμου σε κάθε στιγμή καθορίζει ένα μοναδικό μέλλον και ότι η γνώση όλων των θέσεων των πραγμάτων και των κυρίαρχων φυσικών δυνάμεων θα επέτρεπε σε κάποια διάνοια να προβλέψει τη μελλοντική κατάσταση του κόσμου.

Οι σύγχρονοι ντετερμινιστές πιστεύουν πως για κάθε γεγονός, με όση ακρίβεια και αν το περιγράψουμε, υπάρχει κάποια θεωρία ή σύστημα νόμων τέτοιο ώστε το ότι συνέβη το συγκεκριμένο γεγονός με αυτή την περιγραφή προκύπτει από αυτούς τους νόμους μαζί με πληροφορίες για την προηγούμενη κατάσταση του συστήματος.

Μια κάπως διαφορετική παρουσίαση του παραπάνω αξιώματος συνοψίζεται στα εξής :

κάθε γεγονός έχει ένα προηγούμενο αίτιο
σε κάθε δεδομένη στιγμή με δεδομένο το παρελθόν, μόνο ένα μέλλον είναι δυνατόν και
έχοντας γνώση όλων των προηγούμενων συνθηκών και όλων των φυσικών νόμων, κάποιος θα μπορούσε να προβλέψει, σε οποιαδήποτε δεδομένη στιγμή, με απόλυτη ακρίβεια τη μελλοντική ιστορία του σύμπαντος.

Σύμφωνα με μια άλλη διατύπωση, «όλα τα γεγονότα είναι συνέπειες» – γεγονότα που έχουν προκύψει κατ’ ανάγκην από προηγούμενα γεγονότα, δημιουργώντας έτσι μια ισχυρή αλυσίδα αιτίων και αποτελεσμάτων.

Μπορούμε να διακρίνουμε πέντε είδη ντετερμινιστικών θεωριών: ηθικός, λογικός, θεολογικός, φυσικός και ψυχολογικός ντετερμινισμός.

Ο ηθικός ντετερμινισμός ασχολείται με το πρόβλημα της απόδοσης ευθύνης στις ανθρώπινες πράξεις. Κύριοι εκπρόσωποί του στον αρχαίο κόσμο θεωρούνται ο Σωκράτης και ο Πλάτων. Το σωκρατικό «ουδείς εκών κακός» συνάδει με την πλατωνική άποψη ότι κανένας άνθρωπος ο οποίος γνωρίζει το αγαθό δεν είναι δυνατόν να επιλέξει οτιδήποτε άλλο. Επομένως, όλες οι εκούσιες πράξεις του ανθρώπου καθορίζονται από κάποιο διαφαινόμενο αγαθό. Κατ’ επέκταση, η ελευθερία ταυτίζεται με τον καθορισμό της βούλησης από το Αγαθό. Ο καθορισμός της βούλησης ή της επιλογής από το Κακό ισοδυναμεί με δουλεία.

Στον ηθικό ντετερμινισμό του Πλάτωνα αντιτίθεται ο Αριστοτέλης, για τον οποίο ήταν προφανές ότι πολλές φορές οι επιθυμίες ή διαθέσεις ενός ανθρώπου συγκρούονται με τη λογική του υπό την έννοια ότι μπορεί να επιθυμεί κάτι κακό, ενώ γνωρίζει ότι αυτό είναι πράγματι κακό.

Ο λογικός ντετερμινισμός προκύπτει από την υπόθεση ότι κάθε πρόταση είναι είτε αληθής είτε ψευδής. Η εφαρμογή του παραπάνω συλλογισμού σε προτάσεις που αφορούν το μέλλον και οι οποίες παίρνουν τη μορφή πρόβλεψης ενός μελλοντικού γεγονότος οδήγησε τους Στωικούς και τους Μεγαρικούς και ιδιαίτερα το Διόδωρο Κρόνο να διατυπώσουν την άποψη ότι κανείς δεν μπορεί να πράξει κάτι άλλο από αυτό που πράττει, καθιστώντας έτσι την ελεύθερη βούληση δέσμια ενός συστήματος, όπου όλα είναι προαποφασισμένα ή εκ προοιμίου γνωστά. Αντίθετοι προς το λογικό ντετερμινισμό στον αρχαίο κόσμο ήταν ο Αριστοτέλης και οι Επικούρειοι.

Ο θεολογικός ντετερμινισμός προκύπτει από την πίστη στην ύπαρξη ενός παντοδύναμου και παντογνώστη Θεού, από τον οποίο εξαρτώνται τα πάντα στο σύμπαν. Συνεκδοχικά, αυτός είναι ο καλύτερος δυνατός κόσμος και τίποτε δεν θα μπορούσε να είναι διαφορετικό από αυτό που τώρα είναι. Τέτοιος είναι ο Ζεύς των Στωικών, που σε πολλά σωζόμενα αποσπάσματα ταυτίζεται με τη Μοίρα. Φυσικά υπήρχε και ο αντίλογος. Έτσι ο Καρνεάδης υποστήριζε ότι ούτε ο Απόλλων δεν θα μπορούσε να γνωρίζει εκ των προτέρων οποιαδήποτε μελλοντικά γεγονότα εκτός εάν η φύση έτσι έφτιαξε τις αιτίες των πραγμάτων ώστε αυτά να πρέπει να συμβούν κατ’ ανάγκην 5.

Ο φυσικός ντετερμινισμός προκύπτει από την ανακάλυψη αμετάβλητων και απαραβίαστων φυσικών νόμων, οι οποίοι επιδρούν στα έμβια και άψυχα όντα με σταθερό τρόπο, οδηγώντας με μαθηματικό τρόπο σε ένα συγκεκριμένο αποτέλεσμα. Η ιδέα αυτή έγινε κυρίαρχη στην επιστημονική σκέψη του 17ου και 18ου αι. επηρεάζοντας αποφασιστικά την πρόοδο των φυσικών επιστημών. Η σημασία του φυσικού ντετερμινισμού για την φιλοσοφία έγκειται στην ανακάλυψη ανάλογων φυσικών νόμων, οι οποίοι διέπουν την ανθρώπινη συμπεριφορά καθιστώντας την έτσι ως επί το πλείστον προβλέψιμη.

Κατ’ ουσίαν η βασική ιδέα είναι η ύπαρξη ενός συνδετικού κρίκου μεταξύ φυσικών νόμων και ανθρωπίνων πράξεων και μιας αναλογίας μεταξύ των νόμων που διέπουν τον μακρόκοσμο ( σύμπαν ) και τον μικρόκοσμο (στην προκειμένη περίπτωση τον άνθρωπο). Η σύνδεση αυτή δεν ήταν άγνωστη στην αρχαία ελληνική φιλοσοφική σκέψη. Τόσο οι Στωικοί όσο και οι Επικούρειοι φιλόσοφοι συνέδεσαν τη φυσική θεωρία τους με την ηθική  – οι μεν για να υποστηρίξουν τον ντετερμινισμό, οι δε για να τον αποκρούσουν.

Ψυχολογικός ντετερμινισμός : οι περισσότερες συζητήσεις που αφορούν τον ντετερμινισμό και την ελεύθερη βούληση στη σύγχρονη φιλοσοφία έχουν γίνει στο πλαίσιο του ψυχολογικού ντετερμινισμού, σύμφωνα με τον οποίο η ανθρώπινη συμπεριφορά καθορίζεται και πηγάζει από ψυχολογικές αιτίες διαφόρων ειδών.

Κύριο χαρακτηριστικό του ψυχολογικού ντετερμινισμού είναι η διάκριση νου ( ή / και ψυχής ) και σώματος. Σ’ αυτό το είδος ντετερμινισμού, η βούληση και άλλες εσωτερικές αιτίες θεωρούνται ως ψυχολογικές ή πνευματικές διεργασίες που λαμβάνουν χώρα στην ψυχή ή το νου του ατόμου χωρίς να συνδέονται ή να προκαλούνται από τροποποιήσεις της ύλης στον εγκέφαλό του. Στη σύγχρονη σκέψη ο ψυχολογικός ντετερμινισμός βρήκε ως κύριο υπέρμαχό του την επιστήμη της ψυχολογίας και της ψυχανάλυσης, η οποία εξηγεί το μεγαλύτερο ποσοστό, αν όχι το σύνολο, των ανθρωπίνων πράξεων ως αποτέλεσμα ασυνείδητων διεργασιών πάνω στις οποίες το άτομο δεν φαίνεται να ασκεί κανένα έλεγχο, αφού, ως επί το πλείστον, αγνοεί την ύπαρξη και το μηχανισμό δράσης τους.

«Αυστηρός» και «Ήπιος» ντετερμινισμός: Πρόκειται για τη διάκριση που έκανε ο William James μεταξύ ντετερμινιστικών φιλοσοφικών θεωριών, οι οποίες δεν αφήνουν καθόλου χώρο για έννοιες όπως ελευθερία και ηθική ευθύνη, εφόσον θεωρούνται παντελώς ασυμβίβαστες με την ιδέα του ντετερμινισμού και απ’ την άλλη ντετερμινιστικών θεωριών οι οποίες προσπαθούν να συμφιλιώσουν το ντετερμινισμό με ορισμένες ηθικές έννοιες. Ο William James θεωρεί ήπιους ντετερμινιστές τους Hobbes, Hume και Mill. Υπέρμαχοι του αυστηρού ντετερμινισμού ήταν ο Baron d’ Holbach, o John Hospers κ.α.

Δήμητρα Ε. Παπουτσάκη spacezilotes.wordpress.com

Πηγές: The Cambridge Dictionary of Philosophy – The Oxford Companion to Philosophy

Το είδαμε εδώ  

Ανακαλύπτω

Πεπρωμένη μοίρα

Σαν πεπρωμένο εννοείται το καθορισμένο από τη μοίρα, το προδιαγεγραμμένο, που κατευθύνει, απαρέγκλιτα, τον ανθρώπινο βίο, χωρίς ο άνθρωπος να είναι σε θέση να αντιδράσει σε ό,τι η μοίρα του επιτάσσει για το μέλλον και την εξέλιξη του.

Ο όρος πεπρωμένο προέρχεται από το πέπρωται, που κατά κυριολεξία, σημαίνει: αυτό που έχει καθοριστεί από τη μοίρα. H λέξη αυτή απαντά στον Όμηρο, στο στίχο:«Όπποτέρω θανάτοιο πεπρωμένον εστίν».

Ανακαλύπτω

Η καταδίκη της δεισιδαιμονίας από τους Έλληνες φιλοσόφους

Σύμφωνα προς τους αρχαίους Έλληνες φιλοσόφους τα εξής τρία κοινωνικά φαινόμενα, δηλαδή: α΄) η ειδωλολατρία, β΄) η φυσεοφοβία (Παγανισμός), και γ΄) η μαγεία, αποτελούσαν μέρη της πνευματικής μάστιγας που ονομαζόταν γενικά δεισιδαιμονία.

Η δεισιδαιμονία ήταν διαδεδομένη ανάμεσα στους απαίδευτους ανθρώπους, ανεξάρτητα κοινωνικής τάξης και οικονομικής επιφάνειας. Το ίδιο ακριβώς συμβαίνει και σήμερα.

Ανακαλύπτω

Οι περί Θείου αντιλήψεις του Γεωργίου Πλήθωνος Γεμιστού

(Κεφάλαιο 21ο του βιβλίου του Κώστα Π. Μανδηλά «Γεώργιος Γεμιστός Πλήθων» των εκδόσεων «Ανοιχτή Πόλη», Αθήναι 1997, ISBN 960 - 7748 - 08 – 5. Αναδημοσίευση με άδεια των εκδοτών)
Η καλύτερη κατανόηση των περί Θείου απόψεων του Γεμιστού προϋποθέτει και τη γνώση της ουσίας στη διαμάχη μεταξύ Νέοπλατωνικών και Χριστιανών, έτσι όπως αυτή είχε διαμορφωθεί από τα πρώτα χρόνια του Βυζαντίου. 

Ο διωγμός της Ακαδημίας των Αθηνών, δεν ήταν καθόλου άσχετος με τις απόψεις του  Πρόκλου περί «αϊδιότητος του Κόσμου». Ο Ιωάννης Φιλόπονος από την Αλεξάνδρεια, είχε απαντήσει στα μέσα του έκτου αιώνα στον Έλληνα φιλόσοφο με τη γνωστή πραγματεία «Κατά των Πρόκλου περί αϊδιότητος του Κόσμου επιχειρημάτων», και σε πλήρη σύγχυση είχε προσπαθήσει να απαντήσει με επιχειρήματα μέσα από τον Πλάτωνα και από τον Αριστοτέλη, μολονότι ο πρώτος δεχόταν την ύπαρξη της ουσίας προ της Δημιουργίας και ο δεύτερος, με λίγες διαφορές, συμφωνούσε με τον Πρόκλο.   

Ανακαλύπτω

Ηράκλειτος

Αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος. Γεννήθηκε στην Έφεσο, το 544πχ (ή 535πχ) και πέθανε το 484πχ (ή 475πχ). Είναι ο διασημότερος και βαθύτερος από τους μεγάλους προσωκρατικούς φιλοσόφους. Αριστοκράτης στην καταγωγή, ήταν αντίπαλος τόσο της τυραννίας, όσο και της δημοκρατίας. 

Πήρε μέρος στους πολιτικούς αγώνες της πατρίδας του, στο πλευρό πάντοτε των αριστοκρατών, καταδικάζοντας την αρχή της ισότητας. Τον θεωρούσαν από τους πιο βαθυστόχαστους φιλοσόφους στην εποχή του, αλλά και σήμερα τον κατατάσσουν, μαζί με το Δημόκριτο, στους προδρόμους των σύγχρονων φυσικών επιστημών. Τη φιλοσοφία του τη διατύπωσε στο σύγγραμμά του Περί φύσεως, χωρίς ακριβείς αποδείξεις, με χτυπητούς αφορισμούς, σύντομους, που να μοιάζουν σαν χρησμοί. Για το ύφος του αυτό τον ονόμασαν "σκοτεινό".

Ανακαλύπτω

Ελληνική φιλοσοφία και Ταοϊσμός

Στην ευρύτερη περιοχή της Αρχαίας Ιωνίας υπήρξαν πολλά ανήσυχα πνεύματα αλλά ένα δεσπόζει με το βάθος της σκέψης του και την οξυδέρκεια του, αλλά και για την εξαιρετική δυσκολία που παρουσιάζει η ερμηνεία των κειμένων του - όχι μόνο σήμερα αλλά και στην αρχαία εποχή – ο ίδιος ο Σωκράτης αναφέρει για το έργο του Ηράκλειτου – του πιο αντιπροσωπευτικού κατά την γνώμη μου έλληνα ΄Ταοίστή, ας μου επιτραπεί η έκφραση- ΄από αυτά που διάβασα νομίζω ότι αυτά που κατάλαβα είναι σπουδαία, νομίζω και αυτά που δεν κατάλαβα είναι επίσης σπουδαία ,χρειάζεται πιστεύω ένας Δήλιος κολυμβητής -εννοώντας ότι χρειάζεται κάποιος φοβερά επιδέξιος ,σαν κολυμβητής από την Δήλο, για να ερμηνεύσει τα κείμενα του Ηράκλειτου!

Ανακαλύπτω

Η μυστική διδασκαλία του Πλάτωνα

Από τους μεγαλύτερους κλασικούς φιλοσόφους, ο πιο γνωστός μαθητής του Σωκράτη και ο πιο πιστός ίσως στις διδασκαλίες του, πολυγραφότατος, ο Πλάτωνας, αποτέλεσε αντικείμενο μελέτης αλλά και σκληρής κριτικής από τους μεταγενέστερους. 

Πολλοί στηρίχτηκαν στις διδασκαλίες του για να εισάγουν νέες θεωρίες και φιλοσοφικά συστήματα και πολλοί τις χρησιμοποίησαν, συνήθως παραποιώντας τες, για να εξυπηρετήσουν προσωπικά οφέλη.Όπως και να ‘χει, ο Πλάτωνας υπήρξε και παραμένει ένας από τους σημαντικότερους φιλοσόφους της κλασικής Ελλάδας και δε θα πάψει ποτέ να μελετάται από τους λάτρεις της φιλοσοφίας και όχι μόνο. 

Ανακαλύπτω

Το μυστικό της καλής ζωής από τον Έλληνα φιλόσοφο Δημόκριτο

Ποιο είναι το σπουδαιότερο πράγμα στη ζωή; Τι αξίζει να επιδιώξουμε πάση θυσία; Μπορεί να είναι απλώς η ευθυμία;

Μήπως είναι η αγάπη, η επιτυχία, ο πλούτος, η οικογένεια, η δόξα; Ο καθένας μπορεί να δώσει μία διαφορετική απάντηση σε αυτή την ερώτηση, γιατί βέβαια, για τον καθένα ίσως το σπουδαιότερο πράγμα να είναι κάτι διαφορετικό. Μήπως όμως υπάρχει κάτι που θα ταίριαζε με βεβαιότητα σε κάθε άνθρωπο;

Έτσι ισχυριζόταν ο φιλόσοφος και επιστήμονας Δημόκριτος, ο οποίος έζησε από το 460 περ. έως το 370 Π.Κ.Χ.. Θα τον έχετε ίσως ακουστά για την ατομική του θεωρία, που ήταν πρωτοποριακή για την εποχή του. Τα σωματίδια της ύλης, όμως, δεν ήταν το μόνο που απασχολούσε τον Δημόκριτο. Στο ερώτημα που θέσαμε στην αρχή, ο Δημόκριτος απαντά «η ευθυμία», την οποία αξιολογεί ως το ύψιστο καλό.

Πρώτ’ απ’ όλα, όπως όλοι γνωρίζουμε, κανείς δεν μπορεί να εργαστεί, να διασκεδάσει, να επιτύχει οτιδήποτε στη ζωή του, αν έχει καταβληθεί από άγχος. Γνωρίζουμε επίσης ότι το άγχος προκαλείται από την ανησυχία. Αν είσαι υπερβολικά φτωχός, ανησυχείς και αγχώνεσαι προσπαθώντας να βρεις τρόπους να επιβιώσεις. Αλλά ακόμα και αν έχεις όλα τα αγαθά του κόσμου, μπορεί να πέσεις στην παγίδα της απληστίας και να ανησυχείς καθημερινά μήπως τα χάσεις. Οι πολύ διάσημοι άνθρωποι ανησυχούν καθημερινά για τη διατήρηση της δόξας τους και αγχώνονται όταν εμφανιστεί κάποιος ικανότερος από αυτούς, κάποιος που μπορεί να τους πάρει τον «θρόνο». Και στις δύο αυτές περιπτώσεις η ευθυμία απουσιάζει από την ανθρώπινη ψυχή. Τότε, αναρωτιέται κανείς, πώς επιτυγχάνεται αυτή η γαλήνια κατάσταση ισορροπίας;
Οτιδήποτε και αν κάνεις κάντο με μέτρο! Απόλαυσε το φαγητό, τον έρωτα, τον πλούτο, ό, τι μπορείς να αποκτήσεις, αλλά μην ξεχνάς πως η υπερβολή θα ταράξει την εσωτερική σου ισορροπία. Την άποψη αυτή υποστήριζαν και ο Πλάτων και αργότερα ο Αριστοτέλης, σε αντίθεση με κάποιους άλλους φιλοσόφους που προτίμησαν τα άκρα του άκρατου ηδονισμού ή της ασκητικής ζωής χωρίς καμία απόλαυση. Ο Δημόκριτος ισχυρίζεται πως εύθυμη, και άρα ευτυχισμένη, ψυχή είναι μόνο εκείνη που διατηρεί το μέτρο. Αλλά πώς γνωρίζει κανείς πότε έχει ξεπεράσει το μέτρο; «Όταν κάποιος νιώθει μεγάλη ένταση και ανησυχία, σημαίνει πως έχασε το μέτρο και έφτασε στην υπερβολή», λέει ο Δημόκριτος. Αν, λοιπόν, έχετε τόσες πολλές ανεκπλήρωτες επιθυμίες, ώστε να χάνετε τον ύπνο σας ή να βρίσκεστε σε συνεχή εκνευρισμό, περιορίστε τις και προσπαθήστε ν’ απολαμβάνετε περισσότερο εκείνα που ήδη έχετε.

Κάθε φορά που περιορίζετε τις περιττές συγκινήσεις σε καταστάσεις υπερβολικής χαράς ή υπερβολικού πόνου, εκπαιδεύετε τον εαυτό σας προσαρμόζεται στις πραγματικές συνθήκες. Ο πόνος θα έρθει κάποια στιγμή για όλους· αντί να αναρωτιόμαστε «γιατί να συμβεί σε μένα αυτό», καλύτερα να αξιοποιήσουμε όση βοήθεια έχουμε για να τον αντιμετωπίσουμε. Και όταν έρθει η μεγάλη χαρά, ας μην υπερβάλουμε, σαν να πρόκειται να κρατήσει για πάντα. Γιατί όταν οι περιστάσεις αλλάξουν πάλι, δύσκολα θα αντέξουμε την μετάπτωση. Είναι αδύνατον να προσαρμόσουμε την πραγματικότητα στις προσδοκίες μας, μπορούμε όμως να πάρουμε την τύχη στα χέρια μας, λέει ο Δημόκριτος:

«Οι άνθρωποι δημιούργησαν την εικόνα της Τύχης για να δικαιολογήσουν τη δική τους αβουλία. Διότι η τύχη ελάχιστα αντιμάχεται τον συνετό, αλλά η οξυδερκής προνοητικότητα εξομαλύνει τα περισσότερα προβλήματα της ζωής».

Φυσικά, τα προβλήματα που καλείται ο καθένας να αντιμετωπίσει διαφέρουν και οπωσδήποτε ο αγώνας προσαρμογής για κάποιους θα είναι πολύ δυσκολότερος απ’ όσο για άλλους. Το νόημα όμως είναι να επιτύχει ο καθένας, ανάλογα με τις περιστάσεις του, την καλύτερη δυνατή ισορροπία και να μην αφήνει την ευτυχία του έρμαιο στους εξωτερικούς παράγοντες. Γιατί αν το κάνει αυτό, τότε επάνω στα προβλήματα που ήδη έχει προσθέτει άλλο ένα: χάνει την ελευθερία του.

Η επιχειρηματολογία του Δημόκριτου είναι ισχυρή και πειστική. Αυτό που πρωτίστως πρέπει κάποιος να επιδιώκει στη ζωή του είναι η ευθυμία, μία ευχάριστη, σταθερή κατάσταση ψυχής, η οποία του επιτρέπει να εξετάζει με προσοχή τις συνθήκες, να ελέγχει τις αντιδράσεις του όταν αλλάζουν οι περιστάσεις, να χαίρεται και να λυπάται με μέτρο, να είναι ο κύριος του εαυτού του, και άρα, ελεύθερος άνθρωπος που ξέρει ανά πάσα στιγμή τι κάνει και γιατί το κάνει.

Ο ίδιος ο Δημόκριτος πάντως, φαίνεται πως ωφελήθηκε πολύ από αυτή τη μέθοδο. Ο «γελαστός φιλόσοφος», όπως τον αποκαλούσαν οι συμπολίτες του, εξέπληξε τον κόσμο με τις γνώσεις που απέκτησε στα μαθηματικά, στη γεωμετρία, στην αστρονομία, στην ιστορία κι ένα σωρό άλλα κράτησε το μυαλό τους ελεύθερο από τις αγκυλώσεις της θρησκείας και της πολιτικής. Ταξίδεψε σε όλες τις σπουδαίες πόλεις της Μ. Ασίας, επισκέφτηκε φυσικά την Αθήνα, ίδρυσε στην πατρίδα του, τα Άβδηρα της Θράκης, μία σπουδαία σχολή, έγραψε 70 έργα (δυστυχώς διασώθηκαν ελάχιστα μόνο αποσπάσματα) κι έζησε εκατό περίπου χρόνια!

grethexis.com

Ανακαλύπτω

Η Ιδέα του αγαθού στον Πλάτωνα

Συγγραφέας: Βασίλης Κάλφας

Για την Ιδέα του αγαθού ο Πλάτων μιλά μόνο στην Πολιτεία. Εκεί παρουσιάζεται ως η ανώτατη ιεραρχικά Ιδέα και ως αιτία της ύπαρξης των άλλων Ιδεών. Στην τελευταία περίοδο της πλατωνικής φιλοσοφίας, στα λεγόμενα άγραφα πλατωνικά δόγματα, αντίστοιχο ρόλο επωμίζεται το Εν.


Σύμφωνα με την πλατωνική θεωρία των Iδεών , πέρα από τη συνεχώς μεταβαλλόμενη αισθητή πραγματικότητα υπάρχουν κάποιες αυθύπαρκτες, αμετάβλητες και νοητές οντότητες, οι Iδέες. Tα αντικείμενα του αισθητού κόσμου οφείλουν την ύπαρξή τους και την όποια αλήθεια τους στη σχέση τους με τις Iδέες – στην πλατωνική ορολογία τα αισθητά “μετέχουν” στις Ιδέες και “μιμούνται” τις Ιδέες.

Οι κατ' εξοχήν πλατωνικές Ιδέες είναι οι ηθικές αξίες: η οσιότητα, η ανδρεία, η σωφροσύνη, η δικαιοσύνη. Είναι μάλιστα πιθανό ότι ο Πλάτων συνέλαβε τις αμετάβλητες Ιδέες του ως απάντηση στον ηθικό σχετικισμό των Σοφιστών , που συμπυκνώνει την κυρίαρχη ηθική στάση των Αθηναίων στο τέλος του 5ου π.Χ. αιώνα. Είναι όμως όλες οι ηθικές αξίες εξίσου σημαντικές, είναι όλες οι Ιδέες ισότιμες; 

Ήδη στον πρώιμο Ευθύφρονα  γίνεται αποδεκτή η υπόταξη της οσιότητας στη δικαιοσύνη: το όσιον είναι μέρος του δικαίου, είναι εκείνο το μέρος του δικαίου που σχετίζεται με τη στάση μας απέναντι στους θεούς. Άρα η Ιδέα της δικαιοσύνης φαίνεται να προηγείται ιεραρχικά της Ιδέας της οσιότητας.

Στην Πολιτεία  ο Πλάτων, αφού διακρίνει τις τρεις τάξεις της ιδανικής πολιτείας και τα τρία μέρη της ανθρώπινης ψυχής, θα αποδώσει σε καθένα από αυτά μία βασική αρετή -τη σωφροσύνη, την ανδρεία και τη σοφία-, ενώ τη δικαιοσύνη θα τη θεωρήσει μια μορφή ισορροπίας ανάμεσα σ' αυτές τις αρετές. Πριν περάσει ωστόσο στην εκπαίδευση των φυλάκων της ιδανικής πολιτείας ο πλατωνικός Σωκράτης δηλώνει ότι η προσέγγιση του ήταν «ελλιπής» γιατί παρέβλεψε τη σχέση των βασικών αρετών με το αγαθό (504b). 

Η «τοῦ ἀγαθοῦ ἰδέα» ορίζεται ως το «μέγιστον μάθημα», η υψηλότερη δυνατή γνώση, «μεσω της οποία η δικαιοσύνη και τα παρόμοια αποβαίνουν χρήσιμα και ωφέλιμα» (505a). Αν ο μελλοντικός κυβερνήτης δεν διδαχθεί τη σχέση των αρετών με το Αγαθό η εκπαίδευσή του θα παραμείνει ημιτελής.

Στην απαίτηση των συνομιλητών του να προσδιορίσει τι είναι το Αγαθό, ο Σωκράτης θα αντισταθεί προτείνοντας μια έμμεση προσέγγιση μέσω τριών περίφημων παραβολών: της παραβολής του Ήλιου, της παραβολής της γραμμής και της παραβολής του Σπηλαίου. Με τον τρόπο αυτόν, ακόμη κι αν δεν οριστεί επακριβως το Αγαθό, τουλάχιστον θα φανερωθεί, όπως λέει ο Σωκράτης, «ο απότοκος [ἔκγονος] του αγαθού και πανομοιότυπος με εκείνο» (506e). 

Ο Ήλιος, λοιπόν, που μέσω του φωτός είναι το αίτιο που κάνει τα αισθητά όντα ορατά, αλλά και τους δίνει ζωή, είναι ένας ἔκγονος του αγαθού, έχει στο σύμπαν των αισθητών ρόλο ανάλογο με το Αγαθό στο σύμπαν των νοητών. Χάρη στην Ιδέα του αγαθού η ψυχή συλλαμβάνει τα νοητά όντα και αποδίδει την αλήθεια τους, αλλά, επιπλέον, η Ιδέα του αγαθού είναι και ο λόγος ύπαρξης των άλλων Ιδεών.

«Έτσι λοιπόν συλλογίσου και για την ψυχή. Όταν σταθεί σε αυτό που πάνω του λάμπει η αλήθεια και το ον, το κατανοεί και το γνωρίζει, και δείχνει να λειτουργεί με νου... Εκείνο λοιπόν που παρέχει την αλήθεια σε όσα γνωρίζονται, και τη δύναμη της γνώσης σε όποιον γνωρίζει, πες ότι είναι η Ιδέα του αγαθού. Είναι το αίτιο της γνώσης και της αλήθειας, και να τη σκέφτεσαι σαν κάτι που κατακτάται γνωστικά·και αν η γνώση και η αλήθεια είναι καλά πράγματα, να σκέφτεσαι την Ιδέα του αγαθού σαν κάτι διαφορετικό και ακόμη καλύτερο». Πολιτεία 508de
«Έτσι λοιπόν από το Αγαθό δεν προκύπτει μόνο η δυνατότητα γνώσης για όσα γνωρίζονται αλλά και και το ίδιο το είναι τους και η ίδια η ουσία τους από το Αγαθό προέρχεται. Το Αγαθό όμως δεν αποτελεί ουσία, αλλά τοποθετείται υπεράνω της ουσίας υπερέχοντας και ως προς την ιεραρχία και ως προς την δυναμη [οὐκ οὐσίας ὄντος τοῦ ἀγαθοῦ, ἀλλ'ἔτι ἐπέκεινα τῆς οὐσίας πρεσβεία τε καὶ δυνάμει ὑπερέχοντος]». Πολιτεία 509b

Στην παραβολή της τετμημένης γραμμής, η Ιδέα του αγαθού θα χαρακτηριστεί «ἀρχὴ τοῦ παντός», αρχή που υφίσταται ανεξάρτητα από τις δικές μας θεωρήσεις, αρχή «ἀνυπόθετος» (511bc), και θα αποτελέσει το τελευταίο σκαλοπάτι στη διαδικασία της γνώσης και την ιεραρχία του όντος. 

Και στην υποβλητική παραβολή του Σπηλαίου, το Αγαθό είναι αυτό που θα αποκαλυφθεί τελικά στους απελευθερωμένους δεσμώτες και θα τους τυφλώσει με τη λάμψη του. Η Ιδέα του αγαθού είναι επομένως κάτι περισσότερο από την ανώτερη ιεραρχικά Ιδέα. Ο Πλάτων δείχνει να της αποδίδει και τον ρόλο της αρχής, μιας αρχής που τοποθετείται υψηλότερα από τις Ιδέες και ευθύνεται κατά κάποιον τρόπο για την ύπαρξη τους.

Στους ύστερους διαλόγους του ο Πλάτων θα επεξεργαστεί τη μέθοδο της «διαίρεσης» και της «συναγωγής » , δηλαδή τη συστηματική χαρτογράφηση των Ιδεών και τη μελέτη των μεταξύ τους σχέσεων. Αν και στους διαλόγους αυτούς δεν γίνεται μνεία της Ιδέας του αγαθού, μπορούμε να υποθέσουμε ότι ως γενικότερη Ιδέα συλλαμβάνεται και πάλι το Αγαθό.

Στις εκφράσεις «ἀνυπόθετος ἀρχὴ τοῦ παντός» και «ἐπέκεινα τῆς οὐσίας», στηρίχθηκε η πεποίθηση ότι το Αγαθό της Πολιτείας ταυτίζεται με το Ένα των λεγόμενων «αγράφων δογμάτων» του Πλάτωνα, της προφορικής δηλαδή διδασκαλίας του Πλάτωνα που απευθυνόταν μόνο στους μυημένους της Aκαδημίας . 

Άλλοι ερμηνευτές πάλι ταύτισαν το Αγαθό με τον πλατωνικό θεό . Όπως και να έχουν τα πράγματα, η τοποθέτηση του Aγαθού ἐπέκεινα τῆς οὐσίας δεν παύει να σημαίνει και κάτι πιο απλό: ότι, για τον Πλάτωνα, όλη η γνώση έχει ηθική θεμελίωση, ότι η ηθική προηγείται της γνωσιολογίας. 

O Πλάτων υιοθετεί το σωκρατικό πρόταγμα ότι η αρετή είναι γνώση· δέχεται όμως και την αντιστροφή του: η γνώση είναι αρετή. Γι’ αυτό στην κορυφή της πυραμίδας των Iδεών τοποθετείται η κατ’ εξοχήν ηθική Iδέα, η Iδέα του αγαθού, η ίδια η Αρετή - στην ελληνική γλώσσα οι εκφράσεις «τὸ ἀγαθόν» και «ἀρετή» είναι ισοδύναμες.

tro-ma-ktiko.blogspot.gr

Ανακαλύπτω

Αριστοτέλης – Η ψυχή είναι πολυτιμότερη από την περιουσία και το σώμα

Συνήθως, οι περισσότεροι άνθρωποι νομίζουν ότι, όση και να έχουν αρετή, είναι αρκετή, ενώ για τον πλούτο, τα χρήματα, την ισχύ, τη δόξα, και όλα τα σχετικά, πιστεύουν πως, όσα και να έχουν, δε φθάνουν.

Ο Αριστοτέλης, σε όλους αυτούς, διαμηνύει να προσέξουν ότι δεν αποκτούν και δεν μπορούν να διαφυλάξουν τις αρετές με τα εξωτερικά αγαθά, αλλά, αντίθετα, εκείνα με αυτές. 

Την ευτυχισμένη ζωή, είτε υπάρχει στη χαρά, είτε στην αρετή, είτε και στα δυο, περισσότερο τη βρίσκουμε σ’ εκείνους που έχουν καλλιεργήσει στο έπακρο το ήθος τους και τη διάνοια, ενώ παραμένουν μετριοπαθείς και μετρημένοι όταν πρόκειται για την κτήση εξωτερικών αγαθών' όχι, όμως, σ’ εκείνους που διαθέτουν αγαθά περισσότερα από τα χρήσιμα, ενώ, την ίδια στιγμή, υπολείπονται στο ήθος και τη διάνοια. 

Γιατί τα εξωτερικά αγαθά εξαντλούνται, και περισσότερο αποτελούν μέσο, όπως καθετί που χρησιμεύει σε κάτι άλλο' η υπερεπάρκειά τους, όμως, αναγκαστικά, είτε βλάπτει είτε, τελικά, δεν ωφελεί καθόλου όσους τα διαθέτουν. 

Τα αγαθά, τώρα, που αφορούν στην ψυχή, όσο κι αν αφθονούν, τόσο πιο πολύ είναι χρήσιμα' εφόσον, βέβαια, πρέπει να ζητούμε και σ’ αυτά, όχι μόνο το ωραίο αλλά και το χρήσιμο. 

Αν επιπλέον, σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, η ψυχή είναι πολυτιμότερη από την περιουσία και το σώμα, θα πρέπει, για το καθένα, να εξασφαλίσουμε την καλύτερη εκδοχή, σύμφωνα με την ιεραρχία που εγκαθιστούμε ανάμεσά τους. 

Άλλωστε, από τη φύση, επιβάλλεται να επιλέγουμε τα εξωτερικά αγαθά προς όφελος της ψυχής, πράγμα που πρέπει να κάνουν όλοι όσοι σκέφτονται σωστά,' και όχι να υποτάσσουμε την ψυχή στην αναζήτηση των εξωτερικών αγαθών.

Καθένας, τώρα, αξιώνεται την ευδαιμονία στο βαθμό που διαθέτει αρετή και φρόνηση, και φροντίζει να ενεργεί σύμφωνα με αυτές. Τον εσωστρεφή προσανατολισμό, και την εσωτερική διάσταση της ευδαιμονίας, ο Αριστοτέλης την κατοχυρώνει με την αναφορά στο θεό. 

Εκείνος είναι ευδαίμων και μακάριος όχι εξαιτίας των εξωτερικών αγαθών, αλλά χάρη στον εαυτό του και σε αυτό που είναι από τη φύση. Γι’ αυτό, αναγκαστικά, η ευδαιμονία διακρίνεται από την ευτυχία. Η δεύτερη αφορά στα αγαθά που δεν έχουν να κάνουν με την ψυχή' γι’ αυτά αρμόδια είναι η τύχη. Δίκαιος και σώφρων, όμως, δεν είναι κανένας από τύχη. 

Το ίδιο, ακριβώς, ισχύει και για την πόλη που θέλει να ζει ευτυχισμένα. Είναι αδύνατο να ευτυχούν εκείνοι που δεν ενεργούν σωστά. Κανένα έργο, ανθρώπου ή πόλης, δεν είναι καλό, που δε συνοδεύεται ή δεν απορρέει από την αρετή και τη φρόνηση. 

Επομένως, άριστος βίος, τόσο μεμονωμένα, για τον κάθε άνθρωπο, όσο και γενικά, για τις πόλεις, είναι εκείνος που συνέχεται από αρετή σε τέτοιο βαθμό, ώστε οι πράξεις που έχει να επιδείξει, να είναι πράξεις αρετής 

Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, η αρετή έχει να κάνει με τη χαρά, την αγάπη και το μίσος που κατευθύνονται σωστά, «ορθώς». Η εισαγωγή στο βίο της αρετής, είναι, πρώτα, έργο της παιδείας, και συγκεκριμένα της μουσικής, που περιλαμβάνει την ποίηση, την όρχηση και το μέλος, και αποστολή της είναι να διδάσκει και να εθίζει στην ορθή κρίση, αλλά και στη χαρά με τα ευγενή ήθη και τις ωραίες πράξεις. 

Οι ρυθμοί και οι μελωδίες εξομοιώνουν, διαμορφώνουν ομοιώματα ηθών όπως η οργή, η πραότητα, η ανδρεία και η σωφροσύνη, αλλά και τα αντίθετα σε αυτά. Στην πράξη, μάλιστα, η ψυχή υφίσταται μεταβολή, όταν ακούγονται παρόμοιοι ρυθμοί και μελωδίες. 

Έτσι, καθώς οι άνθρωποι συνηθίζουν να λυπούνται και να χαίρονται με τις εξομοιώσεις, φθάνουν, και σε πραγματικές συνθήκες, σε αληθινές περιστάσεις, να νιώθουν με τον ίδιο τρόπο…….. 

Το είδαμε εδώ

Ανακαλύπτω

Τι σημαίνει η λέξη «Πατρίδα»

Το κείμενο αυτό είναι η μετάφραση από τα γαλλικά του λήμματος PATRIE, το οποίο συμπεριλαμβάνεται στην Εγκυκλοπαίδεια του Ντιντερό και του Ντ’ Αλαμπέρ (Encyclopedie de Diderot et d’ Alembert). Το λήμμα αυτό γράφτηκε την 1η Δεκεμβρίου 1765, από τον Louis de Jaucourt (D.J.).

Ο Ρήτορας που ασχολείται λίγο με τη λογική, ο γεωγράφος που δεν τον απασχολεί παρά μόνο η θέση των τόπων και ο χυδαίος λεξικογράφος θεωρούν σαν πατρίδα τον τόπο γέννησης, όποιος και αν είναι αυτός.

Αλλά ο φιλόσοφος γνωρίζει ότι αυτή η λέξη προέρχεται από το λατινικό pater, που αντιπροσωπεύει έναν πατέρα και παιδιά και επομένως εκφράζει την έννοια που αποδίδουμε στην οικογένεια, στην κοινωνία, στο ελεύθερο κράτος, του οποίου αποτελούμε μέλη, και του οποίου οι νόμοι εξασφαλίζουν τις ελευθερίες μας και την ευτυχία μας.

Δεν υπάρχει πατρίδα κάτω από το ζυγό του δεσποτισμού.

Τον περασμένο αιώνα, ο Colbert συνέχεε τη βασιλική επικράτεια με την πατρίδα. Τελικά, ένας σύγχρονός μας, παρουσίασε μια διατριβή γι αυτή τη λέξη, στην οποία προσδιόρισε με τόση χάρη και ακρίβεια, τη σημασία αυτού του όρου, τη φύση του και την ιδέα που πρέπει να του αποδώσουμε, που θα έκανα λάθος αν δεν εμπλούτιζα, ή μάλλον διαμόρφωνα, το άρθρο μου βασισμένο σε σκέψεις αυτού του πνευματικού ανθρώπου.

Οι Έλληνες και οι Ρωμαίοι δε γνώριζαν τίποτα πιο αγαπητό και πιο ιερό από την πατρίδα.

Έλεγαν ότι χρωστούν τα πάντα σ’ αυτή. Ότι δεν υπάρχει τίποτε άλλο για το οποίο να αξίζει κανείς να πάρει εκδίκηση, εκτός από την πατρίδα και τον πατέρα.

Ότι δεν πρέπει κανείς να έχει άλλους φίλους εκτός από τους φίλους της πατρίδας.

Ότι, απ’ όλους τους οιωνούς, ο καλύτερος είναι να μάχεται κανείς γι αυτήν.

Ότι είναι ωραίο, ότι είναι γλυκό να πεθάνει κανείς για να την υπερασπιστεί.

Ότι οι ουρανοί δεν αποκαλύπτονται παρά μόνο σε σ’ αυτούς που την έχουν υπηρετήσει. Κατ’ αυτόν τον τρόπο μιλούσαν οι δικαστές, οι πολεμιστές και ο λαός.

Τι αντίληψη λοιπόν είχαν διαμορφώσει για την πατρίδα;

H πατρίδα, έλεγαν, είναι μια γη που όλοι όσοι την κατοικούν ενδιαφέρονται για την διατήρησή της, που κανείς δεν θέλει να την εγκαταλείψει, γιατί κανείς δεν εγκαταλείπει την ευτυχία του, και όπου οι ξένοι αποζητούν ένα άσυλο.

Είναι μια τροφός που προσφέρει το γάλα της με τόση ευχαρίστηση, όση νιώθουν αυτοί που το δέχονται.

Είναι μια μητέρα που αγαπά όλα τα παιδιά της, που δεν τα ξεχωρίζει παρά μόνο όσο ξεχωρίζουν από μόνα τους.

Που επιθυμεί να υπάρχει και η αφθονία και η μετριότητα, αλλά καθόλου φτώχεια.

Μεγάλοι και μικροί, αλλά κανένας στερημένος. Που, ακόμα και σ’ αυτή την άνιση μοιρασιά, διατηρεί ένα βαθμό ισότητας, ανοίγοντας σε όλους το δρόμο για τις πρώτες θέσεις.

Που δεν αντέχει να υποφέρει καμιά δυστυχία μέσα στην οικογένεια, παρά μόνο αυτές που δεν μπορεί να αποφύγει, την αρρώστια και τον θάνατο.

Που θεωρεί ότι δεν έχει κάνει τίποτα γεννώντας απλά τα παιδιά της, αν δεν τους εξασφαλίσει και την καλή ζωή.

Είναι μια δύναμη παλιά όσο και η κοινωνία, θεμελιωμένη στη φύση και την τάξη.

Μια δύναμη ανώτερη από κάθε άλλη που υπάρχει στα σπλάχνα της, άρχοντες, δικαστές, έφοροι, σύμβουλοι ή βασιλιάδες.

Μια δύναμη που υποτάσσει στους νόμους της τόσο αυτούς που διοικούν στο όνομά της, όσο και αυτούς που διοικούνται.

Είναι μια θεότητα που δέχεται προσφορές, μόνο και μόνο για να τις διαμοιράσει , που αποζητά μάλλον το συναισθηματικό δέσιμο παρά την πίστη, που χαμογελάει όταν κάνει το καλό και δυσανασχετεί όταν κατακεραυνώνει.

Τέτοια είναι η πατρίδα! Η αγάπη που της έχουμε οδηγεί στην πραότητα των ηθών και η πραότητα των ηθών οδηγεί στην αγάπη για την πατρίδα.

Αυτή η αγάπη είναι η αγάπη για τους νόμους και το καλό της πολιτείας, αγάπη που αναπτύσσεται μόνο στις δημοκρατίες.

Είναι μια πολιτική αρετή, βάσει της οποίας κανείς απαρνείται τον εαυτό του, προκρίνοντας το κοινό συμφέρον έναντι του δικού του. Είναι ένα συναίσθημα και όχι μια συνέπεια. Ο τελευταίος άνθρωπος σε ένα κράτος μπορεί να έχει αυτό το συναίσθημα, όπως ακριβώς και ο αρχηγός της δημοκρατίας.

Η λέξη πατρίδα είναι μια από τις πρώτες λέξεις που τα παιδιά ψέλλιζαν στους αρχαίους Έλληνες και τους Ρωμαίους.

Ήταν το πνεύμα των συζητήσεων και η κραυγή του πολέμου.

Εμπλούτιζε την ποίηση, διήγειρε τους ρήτορες, κυριαρχούσε στη γερουσία, αντηχούσε στο θέατρο και στις λαϊκές συνελεύσεις. Ήταν χαραγμένη στα μνημεία.

Ο Κικέρων έβρισκε αυτή τη λέξη τόσο προσφιλή, που την προτιμούσε από κάθε άλλη, όταν μιλούσε για τα συμφέροντα της Ρώμης.

Υπήρχαν επίσης, στους αρχαίους Έλληνες και τους Ρωμαίους, συνήθειες που τάφοι, επιτάφιοι λόγοι, ήταν όλα πηγές του πατριωτισμού.

Υπήρχαν επίσης πραγματικά λαϊκά θεάματα, όπου όλες οι τάξεις διασκέδαζαν από κοινού. Βήματα όπου η πατρίδα, μέσω των λόγων των ρητόρων, διαβουλευόταν με τα παιδιά της, πάνω στα μέσα που θα τα καθιστούσαν ευτυχισμένα και ελεύθερα.

Αλλά ας περάσουμε στην απαρίθμηση των στοιχείων που θα αποδείξουν όλα όσα έχουμε ήδη αναφέρει.

Όταν οι Έλληνες νίκησαν τους Πέρσες στη Σαλαμίνα, άκουγε κανείς από τη μια πλευρά τη φωνή ενός αυτοκρατορικού άρχοντα που ωθούσε σκλάβους στη μάχη και από την άλλη τη λέξη πατρίδα που κινητοποιούσε ελεύθερους ανθρώπους.

Οι Έλληνες δεν είχαν τίποτα πιο πολύτιμο από την αγάπη για την πατρίδα. Το να εργάζονται γι αυτήν ήταν η ευτυχία και η δόξα τους.

Ο Λυκούργος, ο Σόλων, ο Μιλτιάδης, ο Θεμιστοκλής, ο Αριστείδης προτιμούσαν την πατρίδα τους από κάθε τι άλλο στον κόσμο.

Ο ένας, σε ένα πολεμικό συμβούλιο που οργανώθηκε από τη δημοκρατία, βλέπει το μπαστούνι του Ευρυβιάδη να σηκώνεται κατά πάνω του. Δεν απαντά παρά με τις παρακάτω τρεις λέξεις: χτύπα, αλλά άκουσε.

Ο Αριστείδης, αφού για μακρό διάστημα διαχειριζόταν τις δυνάμεις και τα οικονομικά της Αθήνας, δεν άφησε ούτε καν αυτά που χρειαζόταν για να ταφεί.

Οι γυναίκες στη Σπάρτη ήθελαν να αρέσουν όπως θέλουν και οι δικές μας. Αλλά θεωρούσαν ότι θα έφταναν πιο σίγουρα στο στόχο αυτό, αν συνδύαζαν το ζήλο για την πατρίδα με τις χάρες.

Πήγαινε, γιε μου, έλεγε η μια, εξοπλίσου για να υπερασπιστείς την πατρίδα και γύρισε ή με την ασπίδα σου ή πάνω στην ασπίδα σου, δηλαδή, νικητής ή νεκρός.

Παρηγορήσου, έλεγε η άλλη σε έναν από τους γιούς της, παρηγορήσου για το πόδι που έχασες, γιατί δε θα κάνεις ούτε βήμα χωρίς να σου θυμίζει ότι υπερασπίστηκες την πατρίδα.

Μετά τη μάχη στα Λεύκτρα, όλες οι μητέρες αυτών που είχαν χαθεί μαχόμενοι χαίρονταν, σε αντίθεση με τις άλλες, που έκλαιγαν πάνω στους γιους τους, που επέστρεφαν ηττημένοι.

Περηφανεύονταν ότι έφερναν άντρες στον κόσμο, γιατί, από την κούνια ακόμα, τους παρουσίαζαν την πατρίδα σαν πρώτη τους μητέρα.

Η Ρώμη, που είχε δεχτεί από τους Έλληνες την ιδέα ότι έπρεπε να διαμορφώσει πατρίδα, τη χάραξε πολύ βαθιά στην καρδιά των πολιτών της.

Υπήρχε ακόμα αυτή η ιδιαιτερότητα στους Ρωμαίους, ότι συνέδεαν ορισμένα θρησκευτικά συναισθήματα με την αγάπη που είχαν για την πατρίδα τους.

Αυτή η πόλη που είχε θεμελιωθεί με τους καλύτερους οιωνούς, αυτός ο Ρωμύλος που ήταν ταυτόχρονα ο βασιλιάς και ο θεός τους, αυτό το καπιτώλιο που ήταν αιώνιο όπως και η πόλη και η πόλη αιώνια όπως και ο ιδρυτής της, προξενούσαν στους Ρωμαίους εξαιρετική εντύπωση.

Ο Βρούτος, για να διατηρήσει την πατρίδα του, αποκεφάλισε τους γιούς του. Και μια τέτοια ενέργεια θα φαινόταν αφύσικη μόνο σε αδύναμα πνεύματα. Χωρίς το θάνατο των δυο προδοτών, η πατρίδα του Βρούτου θα εξέπνεε εν των γενάσθαι.

Ο Valerius Publicola δεν είχε παρά να αναφέρει το όνομα της πατρίδας για να καταστήσει λαϊκότερη τη Γερουσία.

Ο Menenius Agrippa, για να οδηγήσει τον κόσμο από τον Ιερό Λόφο στην καρδιά της δημοκρατίας. Η Veturia, για να αφοπλίσει το γιο της, τον Καριολάνο.. Οι Manus, Camille και Scipion, για να νικήσουν τους εχθρούς των Ρωμαίων. Οι δυο Κατώνες, για να διατηρήσουν τους νόμους και τα αρχαίο ήθη. Ο Κικέρων, για να τρομάξει τον Αντώνιο και να κεραυνοβολήσει τον Κατιλίνα.

Έχει λεχθεί ότι αυτή η λέξη πατρίδα περιείχε μια μυστική αρετή, όχι για να καθιστά τους πιο δειλούς γενναίους, κατά την έκφραση του Lucien, αλλά επίσης για να γεννά ήρωες σε κάθε γενιά, για να πραγματοποιεί κάθε είδους θαύματα. Καλύτερα να πούμε ότι, στο πνεύμα αυτών των Ελλήνων και Ρωμαίων, υπήρχαν αρετές που τους καθιστούσαν ευαίσθητους στο νόημα της λέξης.

Δεν αναφέρομαι σε αυτές τις μικρές αρετές που αποσπούν επαίνους σαν ανταμοιβή στις μικρής κλίμακας κοινωνίες μας.

Εννοώ αυτές τις ιδιότητες του πολίτη, αυτή τη δύναμη ψυχής που μας κάνει να πραγματοποιούμε και να υπομένουμε μεγάλα έργα για το κοινό καλό.

Ο Fabius χλευάστηκε, περιφρονήθηκε, προσβλήθηκε, από το συναγωνιστή του και από το στρατό του. Χωρίς να δώσει σημασία, δεν άλλαξε τίποτα από το σχέδιό του, χρονοτρίβησε κι άλλο και έφτασε σχεδόν στο σημείο να νικήσει τον Αννίβα.

Ο Regulus, για να εξασφαλίσει ένα πλεονέκτημα για τη Ρώμη απορρίπτει την ανταλλαγή αιχμαλώτων, ενώ είναι ο ίδιος αιχμάλωτος και επιστρέφει στην Καρχηδόνα, όπου τον περιμένουν βασανιστήρια. Τα ίχνη του Decius τον εκθέτουν, στέλνοντάς τον σε σίγουρο θάνατο.

Στο βαθμό που θεωρούμε αυτούς τους πολίτες στρατηγούς σαν επιφανείς ανόητους και τις πράξεις τους σαν θεατρινίστικες αρετές, δε γνωρίζουμε καλά τη λέξη πατρίδα.

Ίσως να μην ακούστηκε αυτή η ωραία λέξη με περισσότερο σεβασμό, περισσότερη αγάπη, περισσότερη αξία, από την εποχή του Fabricius.

Όλοι γνωρίζουν αυτό που είπε στον Πύρρο: «Κρατήστε το χρυσό σας και τις τιμές σας, εμείς οι Ρωμαίοι, είμαστε όλοι πλούσιοι, γιατί η πατρίδα, για να μας ανεβάσει στα υψηλά αξιώματα, δε μας ζητάει παρά μόνο την αξία μας». Αλλά δεν γνωρίζουν όλοι ότι το ίδιο θα έλεγαν και χίλιοι άλλοι Ρωμαίοι.

Αυτός ο πατριωτικός τόνος ήταν ο γενικός τόνος σε μια πόλη, όπου όλοι οι κανόνες ήταν ηθικοί. Γι’ αυτό και η Ρώμη φάνηκε στον Κυνέα, τον πρεσβευτή του Πύρρου, σαν ναός και η Σύγκλητος σαν μια ακτινοβολούσα συνέλευση.

Τα πράγματα άλλαξαν μαζί με τα ήθη. Προς το τέλος της δημοκρατίας δεν αναγνώριζαν πια τη λέξη πατρίδα παρά για να τη βεβηλώσουν.

Ο Κατιλίνας και οι εξοργισμένοι συνεργοί του καταδίκαζαν σε θάνατο όποιον τη πρόφερε ακόμα στη ρωμαϊκή γλώσσα.

Ο Κράσσος και ο Καίσαρας δεν τη χρησιμοποιούσαν παρά για να συγκαλύψουν τη φιλοδοξία τους.

Κι όταν στη συνέχεια ο ίδιος ο Καίσαρας, διαβαίνοντας το Ρουβικώνα, είπε στους στρατιώτες του ότι θα έπαιρνε εκδίκηση για τις προσβολές που είχε δεχθεί η πατρίδα, έκανε κατάχρηση της δύναμης του στρατεύματός του.

Δεν μάθαιναν πια να αγαπούν την πατρίδα όσοι δειπνούσαν σαν τον Κράσσο, οικοδομούσαν σαν το Βερρές, κατέστρωναν σχέδια τυραννίας σαν τον Καίσαρα, κολάκευαν τον Καίσαρα σαν τον Αντώνιο.

Παρ’ όλ’ αυτά γνωρίζω ότι μέσα σ’ αυτή την κατάρρευση, της διακυβέρνησης και των ηθών, έβλεπε κανείς ακόμα κάποιους Ρωμαίους να αγωνιούν για το καλό της πατρίδας τους.

Ο Titus Labienus είναι ένα παράδειγμα πολύ ξεχωριστό. Αντιμετωπίζοντας με ανωτερότητα της ελκυστικές φιλοδοξίες, ο φίλος του Καίσαρα, ο σύντροφος και συχνά το μέσον για τις νίκες του τελευταίου, εγκατέλειψε χωρίς δισταγμό μια σίγουρη προοπτική. Και θυσιαζόμενος για την αγάπη της πατρίδας του, επέλεξε το κόμμα του Πομπήιου, όπου ρίσκαρε τα πάντα και όπου, ακόμα και σε περίπτωση επιτυχίας, δεν θα έβρισκε παρά πολύ μέτρια αναγνώριση.

Όμως τελικά η Ρώμη υπό τον Τιβέριο ξέχασε κάθε αγάπη για την πατρίδα. Και πώς άλλωστε θα μπορούσε να τη διατηρήσει;

Έβλεπε κανείς τη ληστεία συνδεδεμένη με την εξουσία, τη μηχανορραφία και την ίντριγκα να διαφεύγουν από κατηγορίες, όλα τα πλούτη στα χέρια των λίγων, μια υπερβολική χλιδή να αποτελεί προσβολή προς την ακραία ανέχεια, τον καλλιεργητή να θεωρεί το χωράφι του απλή πρόφαση για κακομεταχείριση.

Κάθε πολίτης να απαξιώνει το γενικό καλό, και να ενδιαφέρεται μόνο για το δικό του. Όλες οι αρχές της διακυβέρνησης είχαν διαφθαρεί. Όλοι οι νόμοι βασίζονταν στη θέληση του κυρίαρχου.

Περισσότερη δύναμη στη Σύγκλητο, σήμαινε μεγαλύτερη σιγουριά για τους ιδιώτες.

Οι Συγκλητικοί που θα ήθελαν να υπερασπιστούν τη δημόσια ελευθερία ρίσκαραν τη δική τους. Δεν ήταν παρά μια καλυμμένη τυραννία, που ασκούνταν υπό τον ίσκιο της ποίησης, κι αλλοίμονο σε όποιον το αντιλαμβανόταν.

Το να παρουσιάσει κανείς τους φόβους του σήμαινε να τους πολλαπλασιάσει.

Ο Τιβέριος αποτραβήχτηκε στο νησί του Κάπρι, αφήνοντας το πεδίο ελεύθερο στον Seianus. Και ο Seianus, αντάξιος ενός τέτοιου αφεντικού, έκανε ό,τι απαιτούνταν για να πνίξει στους Ρωμαίους κάθε αγάπη για την πατρίδα τους.

Τίποτα δε δοξάζει περισσότερο τον Τραϊανό από το ότι ξαναζωντάνεψε τα συντρίμμια. Έξι τύραννοι, εξίσου βάναυσοι, σχεδόν όλοι μανιακοί, συχνά ηλίθιοι, προηγήθηκαν από τον Τραϊανό στο θρόνο. Οι θητείες του Τίτου και του Νέρβα ήταν πού σύντομες για να μπορέσουν να αποκαταστήσουν την αγάπη της πατρίδας. Ο Τραϊανός κατέστρωσε σχέδιο για να υπερβεί όλ’ αυτά. Ας δούμε πως τα κατάφερε.

Άρχισε λέγοντας στον Saburanus, πραιτοριανό αξιωματούχο, δίνοντάς του το σύμβολο αυτού του αξιώματος, που ήταν ένα ξίφος:

«Πάρε αυτό το όπλο, για να το χρησιμοποιήσεις προς υπεράσπισή μου αν κυβερνάω σωστά τη πατρίδα μου, ή εναντίον μου αν συμπεριφέρομαι άσχημα». Ήταν σίγουρος για τις ενέργειές του.

Αρνήθηκε τα χρήματα που δέχονταν οι νέοι αυτοκράτορες από τις πόλεις.

Ελάττωσε σημαντικά τους φόρους, πούλησε ένα μέρος των αυτοκρατορικών κατοικιών σε όφελος του κράτους. Έδωσε παροχές σε όλους τους φτωχούς πολίτες.

Εμπόδισε τους πλούσιους να πλουτίσουν υπερβολικά.

Αυτοί που τους έδωσε αξιώματα, οι θυσαυροφύλακες, οι πραίτορες, οι ανθύπατοι, δεν είχαν παρά μόνο ένα μέσο για να τα διατηρήσουν. Να φροντίσουν για την ευτυχία του λαού.

Επανέφερε την αφθονία, την τάξη και τη δικαιοσύνη στις επαρχίες και στη Ρώμη, όπου το παλάτι του ήταν ανοικτό στο κοινό όσο και οι ναοί, ιδιαίτερα σε αυτούς που αντιπροσώπευαν τα συμφέροντα της πατρίδας.

Όταν ο κόσμος έβλεπε τον άρχοντα του κόσμου να υποτάσσεται στο νόμο, να δίνει στη Γερουσία την αίγλη και την εξουσία, να μην κάνει τίποτα χωρίς συνεννόηση με αυτήν, να μην αντιμετωπίζει το αυτοκρατορικό αξίωμα παρά σαν μια απλή αρμοδιότητα υπόλογη στην πατρίδα, επί τέλους το καλό φάνηκε να αποκτά υπόσταση για το μέλλον.

Ο κόσμος δεν ήταν πια μαζεμένος.

Οι γυναίκες χαίρονταν που είχαν δώσει παιδιά για την πατρίδα.

Οι νέοι μιλούσαν μόνο για την προβάλλουν.

Οι γέροντες ξαναέπαιρναν δυνάμεις για να την υπηρετήσουν.

Όλοι φώναζαν ευτυχισμένη πατρίδα! Δοξασμένος αυτοκράτορας!

Όλοι κατ’ ευφημισμό απέδωσαν στον καλύτερο από τους πρίγκηπες έναν τίτλο που ενσωμάτωνε όλους τους τίτλους, πατέρα της πατρίδας.

Αλλά όταν τη θέση την κατέλαβαν καινούρια τέρατα, η διακυβέρνηση ξέπεσε πάλι. Οι στρατιώτες πούλησαν την πατρίδα και δολοφόνησαν τους αυτοκράτορες για να πάρουν νέα αμοιβή.

Μετά από αυτές τις λεπτομέρειες, δεν έχω την ανάγκη να αποδείξω ότι δεν μπορεί να υπάρξει πατρίδα στα κράτη που είναι υπόδουλα.

Έτσι κι αυτοί που ζουν κάτω από τον ανατολικό δεσποτισμό, όπου δεν γνωρίζουν άλλο νόμο από τη θέληση του άρχοντα, άλλες συνήθειες από τη λατρεία των ιδιοτροπιών του, άλλες αρχές διακυβέρνησης από τον τρόμο, όπου καμιά περιουσία και κανένα κεφάλι δεν έχουν σιγουριά.

Αυτοί δεν έχουν καθόλου και δεν γνωρίζουν καν τη λέξη, που είναι η πραγματική έκφραση της ευτυχίας.

Με το ζήλο που με παρακινεί, λέει ο Αββάς Κογιέ, έχω μελετήσει σε πολλά μέρη ανθρώπους από όλες τις τάξεις: Πολίτες, τους είπα, γνωρίστε την πατρίδα! Ο άνθρωπος του λαού έκλαψε, ο δικαστής έσμιξε τα φρύδια του τηρώντας μια σκυθρωπή σιωπή, ο στρατιωτικός ορκίστηκε, ο αυλικός με χλεύασε, ο τραπεζίτης με ρώτησε αν ήταν το όνομα ενός καινούριου κτήματος. Οι άνθρωποι της θρησκείας, οι οποίοι, όπως ο Αναξαγόρας, δείχνουν με το δάκτυλο στον ουρανό όταν τους ρωτούν που είναι η πατρίδα, δεν είναι τυχαίο που δεν τη χαίρονται καθόλου σ’ αυτή τη γη.

Ένας ευγενής που είναι γνωστός τόσο από τις ομιλίες τους όσο και από τα γραπτά του, έχει γράψει κάπου, ίσως με υπερβολική πικρία, ότι στη χώρα του η φιλοξενία έχει μετατραπεί σε πολυτέλεια, η ευχαρίστηση σε κραιπάλη, οι άρχοντες σε αυλικούς, οι αστοί σε μικροαστούς. Αν είναι όντως έτσι, τι κρίμα, η αγάπη για την πατρίδα δε θα μπορούσε να ξαναγεννηθεί.

Οι διεφθαρμένοι πολίτες είναι πάντα έτοιμοι να κατασπαράξουν την πατρίδα τους ή να προκαλέσουν αναταραχές και φατρίες που είναι τόσο καταστροφικές για το κοινό καλό. (D.J.)

Αναδημοσίευση από το περιοδικό ΑΝΤΑΙΟΣ τεύχος 1ο (Ιούνιος – Ιούλιος 2015)- 

Το είδαμε εδώ 

Ανακαλύπτω